Aylık arşiv: Haziran, 2019

Uzlaştırma bürosuna gönderilen dosyanın uzlaştırmadan sorumlu Cumhuriyet Savcısı tarafından incelenmesi sonucunda, gönderme kararına esas suçun uzlaştırma kapsamında kaldığının anlaşılması halinde uzlaştırmacı görevlendirilmesi, Alternatif Çözümler Daire Başkanlığı tarafından belirlenen listeye göre ilgili Cumhuriyet Savcısının onayı ile yapılır. Ağır Ceza Mahkemesi Cumhuriyet Başsavcılığı yargı çevresinde yeteri kadar uzlaştırmacı bulunmaması halinde en yakın Ağır Ceza Mahkemesi Cumhuriyet Başsavcılığı listesinden görevlendirme yapılabilir. Dosya uzlaştırmacıya tevdi edildikten sonra taraflara bu husus telefon, SMS veya diğer elektronik araçlarla bildirilir. Uzlaştırma evrakı uzlaştırmacıya tutanakla teslim edilir ve alındı belgesi uzlaştırma dosyasına eklenir. Uzlaşma teklifi suçun işlendiği tarihten itibaren bir aylık süre geçmeden yapılamaz.

Uzlaşma teklifi Uzlaştırma Yönetmeliği’nin 29. Maddesinden belirtildiği üzere şu şekilde yapılmalıdır; Uzlaştırmacı; şüpheli, sanık, katılan, mağdur veya suçtan zarar görene uzlaştırma teklifinde bulunur. Şüpheli, sanık, katılan, mağdur veya suçtan zarar görenin reşit olmaması ya da kısıtlı olması hali ile mağdur veya suçtan zarar görenin ayırt etme gücünün bulunmaması durumunda uzlaşma teklifi bu kişilerin kanuni temsilcilerine yapılır. Müştekinin veya suçtan zarar görenin özel hukuk tüzel kişisi olması halinde vekaletnamede özel yetki var ise vekile de uzlaşma teklifinde bulunulabilir.

Uzlaştırmacı uzlaşma teklifini büro aracılığıyla açıklamalı tebligat, istinabe veya Ses ve Görüntü Bilişim Sistemi (SEGBİS) yoluyla da yapabilir. Uzlaşma formunun istinabe suretiyle imzalatılması gereken hallerde teklif formu, tarafın bulunduğu yer Cumhuriyet Başsavcılığı istinabe bürosu aracılığı ile imzalatılır.

Uzlaştırmacı tarafından yapılacak uzlaşma teklifi, Uzlaştırma Yönetmeliği Ek-4’te yer alan uzlaşmanın mahiyeti ile uzlaşmayı kabul veya reddetmenin hukuki sonuçlarının bulunduğu Uzlaştırma Teklif Formu’nda yer alan bilgilerin açıklanması ve teklif formunun hazır bulunan ilgiliye imzalatılarak verilmesi suretiyle yapılır. Uzlaştırmacı tarafından bilgilendirme yükümlülüğünün yerine getirildiğine ve uzlaşma teklifinde bulunulduğuna ilişkin formun imzalı örneği uzlaştırma evrakı içine konulur.

Uzlaştırmacının uzlaşma teklifinde bulunacağı şüpheli, sanık, katılan, mağdur veya suçtan zarar gören ya da kanuni temsilcilerine iletişim araçlarıyla ulaşılamaması halinde açıklamalı uzlaştırma teklifi büro aracılığıyla yapılır. Bu işlem, uzlaştırmacının büroya başvurarak teklif formunu vermesi üzerine gerçekleştirilir.

Uzlaştırma teklifinde bulunmak için çağrı; telefon, telgraf, faks, elektronik posta gibi araçlardan yararlanılmak suretiyle de yapılabilir. Ancak bu çağrı uzlaştırma teklifi anlamına gelmez.

Uzlaşma teklifinde bulunulanlardan herhangi biri tebliğden itibaren üç gün içinde teklifi yapan uzlaştırmacıya kararını bildirmediği takdirde, uzlaşma teklifi reddedilmiş sayılır. Uzlaşma teklifi SOMUT OLAYIN ÖZELİKLERİNE GÖRE YAPILMALIDIR. YASA VE YÖNETMELİKTE UZLAŞTIRMA TEKLİFİNİN ÖNCELİKLE KİME YAPILACAĞINA İLİŞKİN BİR DÜZENLEME BULUNMAMAKTADR. İLK DERECE MAHKEMELERİ VE BÖLGE ADLİYE MAHKEMELERİ VERDİKLERİ KARARLARDA KISMEN DE OLSA HER İKİ TARAFA DA UZLAŞTIRMA TEKLİFİ YAPILMASI GEREKTİĞİNİ BELİRTMİŞLER İSE DE; SOMUT OLAYIN ÖZELLİKLERİNE GÖRE HAREKET EDİLMELİDİR. HER İKİ TARAFA DA UZLAŞTIRMA TEKLİFİ YAPILMASI, ŞÜPHELİ VEYA SANIĞIN YARGILAMA AŞAMASINDAKİ “ BEN UZLAŞMA HAKKIM OLDUĞUNU BİLSEYDİM MAĞDURU İKNA EDEBİLİRDİM, UZLAŞABİLİRDİK.” ŞEKLİNDEKİ SAVUNMALARI VEYA UZLAŞTIRMA TEKLİFİNİN REDDİNDEN SONRA UZLAŞMA BELGESİ İLE TARAFLAR ARASINDAKİ GERGİNLİĞİN SONA ERMESİ, TOPLUMDA BARIŞIN SAĞLANMASI İMKANININ TARAFLARC KULANILABİLMESİ AÇISINDAN ŞÜPHELİ VE SANIĞA BİR OLANAK SUNABİLMEKTEDİR. ANCAK TARAFLARDAN BİRİ UZLAŞMA İSTEMİYORSA VE DİĞER TARAF YA DA TARAFLARA ULAŞILAMIYORSA ARTIK TARAFLARA ULAŞMAYA ÇALIŞMAKTA ISRAR EDİLMESİ SORUŞTURMA VE YARGILAMAYI UZATMAKTAN ÖTE BİR ANLAM TAŞIMAMAKTADIR.

Uzlaştırmacı tarafından uzlaşma teklifinde bulunulması halinde, taraflara uzlaştırma teklif formunda ayrıntılı olarak belirtilen uzlaşmanın mahiyeti ve uzlaşmayı kabul veya reddetmesinin hukuki sonuçları anlatılır. Resmi mercilere beyan edilmiş olup da soruşturma dosyasında yer alan adreste bulunmama veya yurt dışında olma ya da başka bir nedenler mağdura, suçtan zarar görene şüpheliye veya bunların kanuni temsilcisine ulaşılamaması halinde, uzlaştırma yoluna gidilmeksizin soruşturma sonuçlandırılır. Hareketin bölünemediği kasten işlenen suçlarda birden fazla kişinin mağduriyetine veya zarar görmesine sebebiyet veren bir suçtan dolayı uzlaştırma yoluna gidilebilmesi için, mağdur veya suçtan görenlerin hepsinin uzlaşmayı kabul etmesi gerekir. Örneğin, zincirleme suretiyle hakaret suçlarında mağdurların uzlaşmayı istemesi gerekir.

Taksirle işlenen suçlarda birden fazla kişinin mağduriyetine veya zarar görmesine sebebiyet veren bir suçtan dolayı uzlaştırma yoluna gidilebilmesi için mağdur veya suçtan zarar görenlerin hepsinin uzlaşmayı kabul etmesi gerekmez. Örneğin, teksirle yaralama suçlarında mağdurların ayrı ayrı şüpheli veya sanıkla uzlaşabilme imkanları bulunmaktadır.

Soruşturma dosyasında yer alan uzlaştırma konusu suç ya da suçlara ilişkin belgelerden uzlaştırma için gerekli olup da Cumhuriyet Savcısı tarafından uygun görülenlerin birer örneği büro personeli tarafından uzlaştırmacıya verilir. Hangi belgelerin verildiği, verilme tarihi ile soruşturmanın gizliliği konusunda bildirim, büro personelinin ve uzlaştırmacının imzasını içeren bir tutanak ile tespit edilir. Ancak  2019 tarihinde  UYAP’ da  yapılan düzenlemeyle uzlaştırma dosyaları uzlaştırmacı portalı  üzerinden uzlaştırmacılara teslim edilmektedir.

Uzlaştırmacı, uzlaştırma evrakını teslim aldıktan sonra otuz gün içinde uzlaştırma işlemlerini sonuçlandırır. Uzlaştırmacının, uzlaştırmayı bu süre içerisinden sonuçlandıramama halinde durumu açıklayan bir dilekçeyle büroya başvurması halinde bürodan sorumlu Cumhuriyet Savcısının onayı ile alınmak koşuluyla büro bu süreyi en çok yirmi gün daha uzatabilir. 2019 tarihinde  UYAP’ da  yapılan düzenlemeyle uzlaştırmacı portalı  üzerinden uzlaştırmacılara 20 günlük ek süre verilecektir.

Uzlaşma evresi uzlaştırmacının dosyayı inceleyip soruşturma konusu suç ya da suçlar ile uzlaşmanın taraflarını belirlemesi ile başlar. Uzlaştırmacının eylemi net bir şekilde anlayıp öncelikle taraflara uzlaşmanın hukuki anlam ve sonuçları konusunda bilgilendirme amaçlı bir açılış konuşması yapması gerekmektedir. Uzlaştırma mağdur odaklı bir kurum olduğu için uzlaştırmacı öncelikle müştekiye ya da suçtan zarar görene ulaşmalı, müştekinin veya suçtan zarar görenin maruz kaldığı suç nedeniyle şüpheliden veya şüphelilerden talep edebileceklerinin neler olduğu sorulmalıdır. Müşteki ya da suçtan zarar görenin uzlaşmaya eğilimli olması halinde şüpheli veya şüpheliler aranarak uzlaşmanın hukuki anlam ve sonuçları konusunda bilgilendirme yapılmalı ve uzlaştırma teklifi için taraflar davet edilmelidir. Uzlaştırmacı, taraflara ulaşamıyorsa taraflara ulaşabilmek için soruşturma dosyasını gönderen suç yerindeki Polis Merkez Amirliğinde görevli adli polis ile görüşerek, varsa tarafların ya da yakınlarının sistemde kayıtlı başka telefon numaralarının veya tebligata elverişli adreslerinin olup olmadığını öğrenebilir. Polis Merkez Amirliğinin cevap vermemesi durumunda kendisini görevlendiren Cumhuriyet Savcısının katiplerinden UYAP üzerinden yardım ve bilgi verilmesini isteyebilir. Uzlaştırmacı tarafların MERNİS sisteminde kayıtlı oldukları veya fezlekeyi düzenleyen kolluk birimlerindeki ifadelerinde belirtikleri adresin bulunduğu yerdeki mahalle muhtarlıklarından, belediyelerden veya kaymakamlıklarından tarafların iletişim bilgileri hakkında araştırma yapabilirler.

Uzlaştırmacı telefonla aramasına rağmen taraflara ulaşamıyor ya da taraflar kayıtlı olmayan telefon numarasını dolandırılma, rahatsız edilme veya cinsel taciz gibi kaygılar ile açmıyor ya da geri dönmüyorsa, uzlaştırmacı, cevap alamadığı telefona kendisinin uzlaştırmacı olduğunu açıklayan bir kısa mesaj yollayarak veya görevlendirme yazısının Whatsapp üzerinden veya kısa mesaj şeklinde göndererek iletişim kurabilir. Uzlaştırmacı, iletişim sırasında taraflara öncelikle kendisini tanıtarak nazik ve saygılı davranmalıdır. Tarafları hangi amaçla aradığı, uzlaştırmacı sürecini ve müzakerelerin gerçekleşme şekilleri konusunda tarafları bilgilendirmelidir.

Uzlaştırmacı, Cumhuriyet Savcısı’nın gözetimi ve denetimi altında olup, müzakereler sırasında izlenmesi gereken yöntemle ilgili olarak Cumhuriyet Savcısı ile görüşebilir; Cumhuriyet Savcısı uzlaştırmacıya talimat verebilir.

Soruşturma evresinde mağdur veya suçtan zarar görenin ölümü halinde uzlaştırma işlemi sonlandırılır. Yani uzlaştırmacı kendisine verilen dosyada mağdur veya suçtan zarar görenin ölmüş olduğunu tespit ederse durumu ifade eden bir dilekçe ile ilgili Uzlaştırma Savcısına iade etmelidir.

Müştekinin uzlaştırma kapsamındaki bir suçtan mağdur olması halinde eğer dava açılmadan ölürse mirasçının şikayet olabileceği Türk Ceza Kanunu’nun 130. Maddesinde belirtilen “Kişinin hatırasına hakaret” suçu dışından şikayetçinin mirasçılarına uzlaştırma teklifi yapılamaz. Sanık uzlaşmak istediğini söylese dahi uzlaştırma yapılamayacaktır. Ancak uzlaştırma kapsamındaki bir suçtan dava açılmış ve müşteki davaya müdahile ederek müdahil sıfatı aldıktan sonra ölmüş ise ikinci dereceye kadar üstsoyu ve altsoyu, eş veya kardeşleri tarafından uzlaşma görüşmeleri Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 243. Maddesi gereğince yapılabilir.

Uzlaştırmacı, mağduru öncelikle görüşme için çağırmalı, gelmek istememesi halinde uzlaşma teklif formu ve uzlaştırmacının iletişim bilgileri bulunan davetiyeyi Cumhuriyet Başsavcılığı uzlaştırma bürosu aracılığıyla usulüne uygun olarak çıkarmalıdır. Uzlaştırmacı; katılan, mağdur veya suçtan zarar görene uzlaşma teklifinde bulunur. Katılan, mağdur veya suçtan zarar görenin reşit olmaması ya da kısıtlı olması hali ile mağdur veya suçtan zarar görenin ayırt etme gücünün bulunmaması durumunda, uzlaştırma teklifi kanuni temsilcilerine yapılır. Taraflardan birinin hükümlü olması halinde ise uzlaşma teklifi hükümlünün vasisine yapılır. Uzlaşma teklifi avukatlara değil taraflara yapılacak, avukatlar sadece taraflara hukuki yardımda bulunup uzlaşma görüşmelerine katılabilirler. Ancak müştekinin veya suçtan zarar görenin özel hukuk tüzel kişisi olması halinde vekaletnamede özel yetki var ise vekile de uzlaşma teklifinde bulunulabilir.

Uzlaştırma görüşmelerine başlamak ve taraflarla yüz yüze görüşmek için buluşma yeri konusunda taraflarla randevulaşılır. Buluşma yeri adliye, tarafın ikametgahına yakın kafeterya veya belirlenecek ortak bir nokta olabileceği gibi, hasta, sakat, engelli ve yaşlı ise tarafın rızası ile ikameti veya tarafların ve uzlaştırmanın durumuna uygun ortak bir yer belirlenebilir. Seçilen yerin, uzlaşmanın amacına uygun bir yer olması gerektiği gözden uzak tutulmamalıdır. Uzlaşmanın taraflarına ulaşılabilmesi için soruşturma dosyasında bulunan telefon numaralarına ulaşılarak taraflarla iletişime geçilebileceği gibi telefon numarası olmayan şüpheli/şüpheliler, müşteki/müştekilerin ya da suçtan zara görenlerin ikametgah adreslerine olağan vasıta, metro, metrobüs, dolmuş vs. ve olağan vasıta ile ulaşılamayacak bir adres söz konusu ise taksi ile ulaşılmalı ve talepleri alınmalıdır. Uzlaştırmacı taraflarla iletişime geçtiğinden, kendisini tanıtarak uzlaştırmacı olarak Cumhuriyet Başsavcılığı uzlaştırma bürosu tarafından atandığını belirterek, ilgili Cumhuriyet Başsavcılığı uzlaştırma bürosunun telefonunu taraflara verebilir veya taraflara internetten veya telefonla bilinmeyen numaralardan atandığı Cumhuriyet Başsavcılığı uzlaştırma bürosu telefonunu bulmasını isteyerek veya uzlaşmaya konu dosyanın numarasını vererek uzlaştırmacı olarak görevlendirildiğini, tarafsız olduğunu ve kamu görevlisi olduğunu belirtmelidir. Uzlaştırmacı tarafından, uzlaşmanın taraflarına telefon ile mesaj, elektronik posta veya Whatsapp üzerinden “uzlaştırmacı görevlendirme tutanağı” veya “müşteki veya şüphelinin polisteki veya Cumhuriyet Başsavcılığındaki ifade tutanaklarının” fotoğrafları çekilerek taraflara gönderilebilir.

Uzlaştırma Yönetmeliği’nin 35. Maddesine göre uzlaştırma müzakereleri; adliye binalarında uzlaştırma müzakereleri için oda tahsis edilmişse bu yerlerde, kamu kurum ve kuruluşlarında bu amaçla ayrılan yerlerde, tarafların kabul etmesi şartıyla uzlaştırmacının faaliyetlerini yürüttüğü büroda, tarafların menfaatlerine uygun, kendilerini huzurlu hissedecekleri güvenli bir ortamda veya taraflarca kabul edilen bu işe uygun başka yerlerde gerçekleştirilebilir. Kanaatimizce uzlaşmanın yeni bir kurum olması ve kamu görevlilerinin unvanlarının kullanılarak gerçekleştirilen dolandırıcılık olaylarının artmasından kaynaklanan güven eksikliği nedeniyle öncelikli olarak adliye binalarındaki uzlaştırma odalarının kullanılması uzlaşma oranını artıracaktır. Uzlaştırma müzakerelerinin adliye binalarından gerçekleştirilmesi halinde toplantı odalarının düzenlenmesi, gerekirse güvenliğinin sağlanması, uzlaştırma toplantıları için tahsis sıra ve saatlerinin belirlenmesi Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından yerine getirilir.

Uzlaştırmacının taraflara uzlaştırma teklifi yapmasından önce ilgili dosya hakkında hazırlık yapması gerekir. Şüpheli veya sanığın hangi suçlarla suçlandığını, atılı suçların cezalarının alt ve üst sınırlarını belirlemelidir. Müşteki veya suçtan zarar görenin uzlaşmanın anlam ve sonuçları ile uzlaşma teklif formu okunup anlatılması ve şüpheli veya sanıktan uzlaşmaya ilişkin edim konusu talepleri herhangi bir hile veya baskı kullanmaksızın sorulmalıdır. Suçtan zarar gören ya da müştekiye maddi veya manevi bir edim karşılığından uzlaşabileceği gibi edimsiz olarak da uzlaşabileceği anlatılmalıdır. Müşteki veya zarar gören, şüphelinin veya sanığın kendisinin zararını karşılaması, kendisine para vermesi, kendisinden özür dilemesi ya da hayır kurumlarına şüphelinin bağış yapması koşulu ile uzlaşabileceği gibi müşteki, üçüncü bir şahsa maddi destekte bulunulmasını da isteyebilir. Bir gazete ilanı ile kendisinden özür dilenmesini isteyebileceği gibi, çocukları ya da çok yakın akrabaları içi bir ödemede bulunmasını, örneğin kendi çocuğuna veya başkasının çocuğuna kitap veya bilgisayar alınması, kendi çocuğunun veya başkasının çocuğunu üniversite hazırlık kursunun bedelinin ödenmesi karşılığında uzlaşabilir. Uzlaştırmacı tarafından uzlaşmada edim başlığı altında belirttiğimiz tüm edim seçenekleri müşteki veya suçtan zarar göreni uzlaşmaya teşvik edecek biçimde anlatılmalıdır. Müşteki maddi edim talep ettiği takdirde hukuk mahkemelerinin aynı dava türlerinde ne kadar maddi ve manevi tazminata karar verdiği konusu uzlaştırmacılar tarafından genel olarak araştırılarak müştekinin isteyebileceği rakamların orantılı olması açısından müştekinin fazla talebinin kendisinin aleyhine olacağı müştekiye açıklanmalı ve müşteki bu konuda davaların süreçleri de belirtilerek ayrıntılı bir şekilde bilgilendirilmelidir. Uzlaşmanın mağdur odaklı bir kurum olduğu, müştekinin zararının en hızlı şekilde uzlaşma yoluyla giderilebileceği müştekiye anlatılmalıdır. Uzlaşılması halinde müştekinin kazancının ne olacağı müştekiye açıklanmalıdır. Müştekiye uzlaşmanın yararları ve sonuçları anlatılmalıdır. Müştekiye uğradığı zararın uzlaşma yoluyla hemen karşılanması nedeniyle mahkemelerde dava açmanın gerektirdiği harç ve avukatlık ücretini içeren yargılama giderleri, yargı sisteminin yavaşlığı, hukuk ve ceza mahkemelerinin iş yoğunluğu, istinaf ve temyiz aşamalarının uzunluğu nedeniyle tazminat ve ceza davalarına gidip gelmenin önlenmesi ve kendisine getireceği maddi ve manevi yük anlatılarak ulaşma yoluyla toplumsa barışa katkıda bulunabilecekleri, ayrıca şüpheliye uzlaşma yoluyla bir şans verilerek müştekinin katkılarıyla şüpheliyi topluma kazandırabilecekleri tek tek anlatılmalıdır. Uzlaşma; her iki tarafın rızası ve özgür iradesi le gerçekleşebileceğinden, uzlaştırma ile sadece kamu düzeni değil, suçtan zarar görenin de kişisel yararlarını da korumaktadır. Uzlaştırmacının müştekiye uzlaşma yoluyla taraflar arasında suç oluşturan fiil nedeniyle oluşan hem ceza hem de tazminat davalarının kendisinin önleyebileceği, uzlaşmada müştekinin göstereceği olumlu davranışların belirleyici özelik taşıdığı, bu şekilde yapılan uzlaşmanın uzlaştırma kurumuna olduğu kadar adalet hizmetlerinin sağlıklı, hızlı ve etkin olmasına hizmet ettiği de açıklanmalıdır.

Ceza hukukunda bilişim suçları kavramı hızla değişmekte ve gelişmekte olup,  işlenme şekilleri öngörülemeyecek şekilde uygulamada karşımıza çıkmakta ve ceza hukukunun önemli ve problemli alanlarından biri oluşturmaktadır.  5237 sayılı TCK’nın bilişim suçlarının unsurlarını değiştirerek bağımsız suçlar olarak bilişim alanında suçlar başlığı altında yeniden ele alması, önemli bir gelişme olmakla birlikte, kurumun uygulama alanının ve bilişim suçlarının,  teknolojinin gelişmesine paralel olarak işlenme şekillerinin hızla değişmesi uygulamada ciddi sorunlara sebebiyet vermektedir. Bu konuda önemli noktalardan biri soruşturma ve delil toplama tekniklerinin yetersiz olmasıdır. Bilişim teknolojisindeki hızlı gelişme, bilişim sistemlerinin çeşidini ve kullanım sayısını arttırmakta olup, beraberinde değişik yöntemlerle işlenebilen suç tiplerini de ortaya koymaktadır. Bilişim suçları modern çağın en hızlı ve kolay işlenen ve çeşitlenen suçlarını oluşturmaktadır. Çünkü bilişim suçlarını önlemek için etkin önleyici güvenlik önlemlerinin geliştirilmesi yönünde bilişim sistemlerini kullanan şirketler ve bankalar tarafından yeterince önlem alınmaması bu suçların artmasına neden olmaktadır. Klasik suçlardaki soruşturma ve kovuşturma yöntemlerinden farklı yöntemlerle bilimsel esaslara uygun, yüksek teknolojiye dayalı delil toplama teknikleriyle soruşturma ve kovuşturma yapılarak faillerin tespiti ile cezalandırılması gerekmektedir.

 Bilişim suçlarının en önemli kavramlarından olan veri kavramı çok çeşitli değerleri temsil etmektedir. İnternetin ortaya çıkışı ve yaşamın tüm alanlarına girmesi nedeniyle internetin ana konusu olan verilerin korunması büyük önem arz etmektedir. Bilgisayar sisteminde bulunan her türlü yazı, rakam, hesap, resim, şekil, film, video, grafik, kişisel bilgiler, projeler ve görüntüler birer veri olup,  çeşitli değerleri temsil etmektedir. Veriler, dar anlamda bireylere ait kişisel güvenlik, iletişim ve mülkiyet haklarının korunması, geniş anlamda ise ülke ekonomisi, kamu güvenliği ve kamu düzeninin korunması açısından her türlü korunmayı gerektirmektedir. İnternetin evrensel oluşu ve uluslararası hareket olanağına sahip olması bilişim suçlarıyla mücadeleyi zorlaştırmaktadır. Bilişim suçlarında faillerin tespiti, bilişim suçlarına ilişkin delillerin toplanması ve faillerinin yakalanması teknik bir konu olup, teknolojik gelişmeler ve bilişim hukukundaki gelişmeler doğrultusunda ulusal ve uluslar arası soruşturma ve kovuşturmaya ilişkin koordineyi içeren düzenlemeler yapılması gerekmektedir. Bilişim sistemindeki verileri bozma, verilerini yok etme veya verileri değiştirme, yasak cihaz veya program suçları sürekli olarak değişen şekillerde işlenmektedir. Bilişim sistemlerindeki verilerin güvenilirliği, bütünlüğü ve işleyişi için önleyici tedbirlerin yanında suçlarla ve suçlularla mücadele için bilişim ceza hukukunun kavramlarını bilen, yorumlayan ve uygulayan uzman Cumhuriyet savcıları ve uzman ceza hâkimlerine ihtiyaç bulunmaktadır. Soruşturma ve yargılama özel ve teknik bilgi gerektirdiğinden, bilişim suçlarıyla mücadele için özel mahkemeler ve Cumhuriyet savcılarından oluşan özel bilişim bürolarının kurulması gereklidir. İnternetteki hızlı ve kolay veri iletimi ile virüs programlarının sürekli gelişmesi ve çeşitlenmesi ulusal soruşturma sistemlerinin uluslar arası boyutta diğer devletlerin soruşturma makamları ile kapsamlı bir şekilde işbirliğini zorunlu hale getirmektedir.

Bu kitapta bilişim suçlarının neler olduğu, hangi şekillerde işlendiği, işlendiğinde şikâyet dilekçesinin nasıl hazırlanacağı, iddianamenin nasıl yazılacağı, delillerin neler olduğu, hangi delillerin nerden nasıl istenmesi gerektiği ve hükmün hangi deliller esas alınarak gerekçelendirilerek nasıl kurulması gerektiği tüm aşamaları örneklerle incelenerek akademik bakış açısıyla, uygulamaya ışık tutmak ve uygulamayı sadeleştirmek için öneriler ve çözüm yolları içerir bir şekilde hazırlanmıştır.

        Kitapta özellikle sonucu anlamsız olan gereksiz tartışmalara yer verilmemiş olup tamamen uygulamadaki sorunlar gözetilerek her türlü soruya cevap aranmaya çalışılmış Yargıtay kararları ışığında bilişim suçları ve bilişim suçları ile birlikte işlenen benzer suçlar, bilişim suçları ile kesiştikleri oranda tüm yönleriyle incelenmeye çalışılmıştır.

      Kitap sadece hukukçulara yönelik yazılmamış olup, bilişim sistemlerini kullanan tüm şahısların okuyup anlayabileceği tarzda açık bir şekilde yazılmıştır. Şikâyet dilekçelerinin, müzekkere örneklerinin, iddianame örneklerinin, mahkeme karar örneklerinin ve Yargıtay kararlarının birlikte aşama aşama incelenmesi halinde okuyucuya geniş bir bakış açısı kazandıracağını düşüncesiyle kitabın tüm okuyuculara yararlı olmasını dilerim.   

                                                                                             Dr. Cengiz APAYDIN

                                                                                            CUMHURİYET SAVCISI

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ………………………………………………………………………………………………..…..

İÇİNDEKİLER……………………………………………………………………………………………..

KISALTMALAR…………………………………………………………………………………………..

GİRİŞ………………………………………………………………………………………………………

BİRİNCİ BÖLÜM

BİLİŞİM SİSTEMİNE GİRME SUÇU

I. GENEL OLARAK…………………………………………………………………………….

II. SUÇLA KORUNAN HUKUKİ YARAR…………………………………………………….

III. SUÇUN UNSURLARI………………………………………………………………………

1. Maddi Unsurları…………….…………………………………………………………….

       1.1. Suçun Faili………………………………………………………………………….

            1. 2. Suçun Mağduru………………………………………………………………….

            1.3. Suçun Konusu…………………………………………………………………….

            1.4. Eylem…………………………………………………………………………………

                        1.4. 1. Daha Az Cezayı Gerektiren Nitelikli Hal……………………………

                        1.4. 2. Netice Sebebiyle Ağırlaşan Suç……………………………………..

2. Manevi Unsur………………………………………………………………………………

3. Hukuka Aykırılık…………………………………………………………………………..

IV. SUÇUN ÖZEL GÖRÜNÜŞ HALLERİ…………………………………………………….

1. Teşebbüs………………………………………………………………………………….

2. İştirak………………………………………………………………………………………

3. İçtima………………………………………………………………………………………

V. SORUŞTURMA VE KOVUŞTURMAYA İLİŞKİN KURALLAR………………………..

1. Görev………………………………………………………………………………………

2. Yaptırım……………………………………………………………………………………

3. Zamanaşımı………………………………………………………………………………

4. Soruşturma ve Delil Toplama Yöntemi………………………………………………….

5. Sonuç…………………………………………………………………………………………

6. Kaynakça………………………………………………………………………………………..

VI. BİLİŞİM SİSTEMİNE GİRME SUÇUYLA İLGİLİ YARGITAY KARARLARI……….

İKİNCİ BÖLÜM

BİLİŞİM SİSTEMİNİN İŞLEYİŞİNİ ENGELLEME VE BOZMA SUÇLARI

GİRİŞ……………………………………………………………………………………………..

1. Bilişim Kavramı………………………………………………………………………….

2. Bilişim Suçu………………………………………………………………………………

3. Kanaatimiz ve Değerlendirme ………………………………………………………..

A. BİLİŞİM SİSTEMİNİ  ENGELLEME SUÇU……………………………………………..

I. GENEL OLARAK…………………………………………………………………………….

II. SUÇLA KORUNAN HUKUKİ YARAR…………………………………………………….

III. SUÇUN UNSURLARI………………………………………………………………………

1. Maddi Unsurları………………………………………………………………………….

       1.1. Suçun Faili…………………………………………………………………………

       1. 2. Suçun Mağduru………………………………………………………………….

       1.3. Suçun Konusu…………………………………………………………………….

       1.4. Eylem…………………………………………………………………………………

       1. 5. Suçun Nitelikli Hali……………………………………………………………….

                   1.5.1. Banka veya Kredi Kurumuna Ait Bilişim Sistemleri Üzerinde İşlenmesi………………………………………………………………………………………

                   1.5.2.  Kamu Kurum ya da Kuruluşuna Ait Bilişim Sistemleri Üzerinde İşlenmesi…………………………………………………………………………

                   1.5.3. Değerlendirme ve  Kanaatimiz………………………………………

2. Manevi Unsur……………………………………………………………………………..

3. Hukuka Aykırılık…………………………………………………………………………

IV. SUÇUN ÖZEL GÖRÜNÜŞ HALLERİ……………………………………………………

1. Teşebbüs…………………………………………………………………………………..

2. İştirak……………………………………………………………………………………….

3. İçtima……………………………………………………………………………………….

A. BİLİŞİM SİSTEMİ  ENGELLEME SUÇU……………………………………………….

I. GENEL OLARAK……………………………………………………………………………

II. SUÇLA KORUNAN HUKUKİ YARAR…………………………………………………….

III. SUÇUN UNSURLARI………………………………………………………………………

1. Maddi Unsurları………………………………………………………………………….

       1.1. Suçun Faili…………………………………………………………………………

       1. 2. Suçun Mağduru…………………………………………………………………..

       1.3. Suçun Konusu…………………………………………………………………….

       1.4. Eylem………………………………………………………………………………….

       1. 5. Suçun Nitelikli Hali……………………………………………………………….

2. Manevi Unsur……………………………………………………………………………..

3. Hukuka Aykırılık………………………………………………………………………….

IV. SUÇUN ÖZEL GÖRÜNÜŞ HALLERİ……………………………………………………..

1. Teşebbüs………………………………………………………………………………….

2. İştirak………………………………………………………………………………………

3. İçtima……………………………………………………………………………………….

C. BİLİŞİM SİSTEMİ ENGELLEME VEYA BOZMA SURETİYLE KİŞİNİN KENDİSİNİN VEYA BAŞKASININ YARARINA HAKSIZ ÇIKAR SAĞLAMASI SUÇU…………………………………………………………………………………………………………….

I. GENEL OLARAK……………………………………………………………………………..

II. SUÇLA KORUNAN HUKUKİ YARAR…………………………………………………….

III. SUÇUN UNSURLARI………………………………………………………………………

1. Maddi Unsurları………………………………………………………………………….

       1.1. Suçun Faili…………………………………………………………………………

       1. 2. Suçun Mağduru………………………………………………………………….

       1.3. Suçun Konusu……………………………………………………………………

       1.4. Eylem………………………………………………………………………………..

       1. 5. Suçun Nitelikli Hali……………………………………………………………….

2. Manevi Unsur……………………………………………………………………………..

3. Hukuka Aykırılık………………………………………………………………………….

IV. SUÇUN ÖZEL GÖRÜNÜŞ HALLERİ…………………………………………………….

1. Teşebbüs…………………………………………………………………………………..

2. İştirak………………………………………………………………………………………

3. İçtima………………………………………………………………………………………

 D. SORUŞTURMA VE KOVUŞTURMAYA İLİŞKİN KURALLAR……………………….

1. Görev ve Yetki………………………………………………………………………………

2. Yaptırım……………………………………………………………………………………

3. Zamanaşımı………………………………………………………………………………

4. Soruşturma Yöntemi………………………………………………………………………

E. BİLİŞİM SİSTEMİ ENGELLEME VEYA BOZMA SURETİYLE HUKUKA AYKIRI YARAR SAĞLAMA SUÇUNUN BENZER SUÇLARLA İLİŞKİSİ……………………….

1. BİLİŞİM SİSTEMİ ENGELLEME VEYA BOZMA SURETİYLE HUKUKA AYKIRI YARAR SAĞLAMA SUÇUNUN DOLANDIRICILIK SUÇU İLE İLİŞKİSİ…………………………………………………………………………………………………..

2. BİLİŞİM SİSTEMİ ENGELLEME VEYA BOZMA SURETİYLE HUKUKA AYKIRI YARAR SAĞLAMA SUÇUNUN HIRSIZLIK SUÇU İLE İLİŞKİSİ…………………………………………………………………………………………………

3. BİLİŞİM SİSTEMİ ENGELLEME VEYA BOZMA SURETİYLE HUKUKA AYKIRI YARAR SAĞLAMA SUÇUNUN BELGEDE SAHTECİLİK SUÇU İLE İLİŞKİSİ…………………………………………………………………………………………………..

4. BİLİŞİM SİSTEMİ ENGELLEME VEYA BOZMA SURETİYLE HUKUKA AYKIRI YARAR SAĞLAMA SUÇUNUN GÜVENİ KÖTÜYE KULLANMA SUÇU İLE İLİŞKİSİ……………………………………………………………………………………………….

F. Sonuç………………………………………………………………………………………..

G. Kaynakça…………………………………………………………………………………..

H. BİLİŞİM SİSTEMİNİ ENGELLEME VEYA  BOZMA  SUÇLARIYLA İLGİLİ YARGITAY KARARLARI……………………………………………………………………..

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

BİLİŞİM SİSTEMİNDEKİ VERİLERİ YOK ETME, BOZMA, ERİŞİLMEZ KILMA, DEĞİŞTİRME, HUKUKA AYKIRI OLARAK VERİLERİ YERLEŞTİRME VEYA GÖNDERME SUÇLARI

GİRİŞ……………………………………………………………………………………………..

A.  Bilişim Ceza Hukukuna İlişkin Teknik Kavramlar……………………………………..

1. Program ve Veri Kavramı

2. İnternet

3. Bilişim

4. Bilişim Sistemi

5. Bilişim Suçu Kavramı

B. BİLİŞİM SİSTEMİNİN VERİLERİNİ BOZMA, YOK ETME, DEĞİŞTİRME VEYA ERİŞİLMEZ KILMA, SİSTEME VERİ YERLEŞTİRME, VAR OLAN VERİLERİ BAŞKA YERE GÖNDERME SUÇLARI  (TCK m. 244/2)

I. GENEL OLARAK

II. SUÇLA KORUNAN HUKUKİ DEĞER

III. SUÇUN UNSURLARI

1. Maddi Unsuru

1.1. Suçun Faili

1.2. Suçun Mağduru

1.3. Suçun Konusu

1.4. Eylem

       1.4.1. Verileri Bozmak

       1.4. 2. Verileri Yok Etmek

       1. 4. 3. Verileri Değiştirmek

       1.4. 4.  Verileri Erişilmez Kılmak

                   1. 4. 5. Veri Yerleştirmek

                   1.4. 6. Verileri Başka Bir Yere Göndermek

1.5. Suçun Nitelikli Hali

2. Manevi Unsur……………………………………………………………………………

3. Hukuka Aykırılık………………………………………………………………………..

IV. SUÇUN ÖZEL GÖRÜNÜŞ HALLERİ…………………………………………………….

1. Teşebbüs………………………………………………………………………………….

2. İştirak………………………………………………………………………………………

3. İçtima………………………………………………………………………………………

V. SORUŞTURMAYA VE KOVUŞTURMAYA İLİŞKİN KURALLAR

1. Görev……………………………………………………………………………………….

2. Yaptırım……………………………………………………………………………………

3. Zamanaşımı………………………………………………………………………………

4. Soruşturma  Yöntemi…………………………………………………………………….

C. BİLİŞİM SİSTEMİNİN VERİLERİNİ BOZMA, YOK ETME, DEĞİŞTİRME VEYA ERİŞİLMEZ KILMA, SİSTEME VERİ YERLEŞTİRME, VAR OLAN VERİLERİ BAŞKA YERE GÖNDERME FİİLLERİNİN İŞLENMESİ SURETİYLE HAKSIZ ÇIKAR SAĞLAMASI SUÇU

I. GENEL OLARAK

II. SUÇLA KORUNAN HUKUKİ DEĞER

III. SUÇUN UNSURLARI

1. Maddi Unsuru

      1.1. Suçun Faili

      1.2. Suçun Mağduru

      1.3. Suçun Konusu

      1.4. Eylem

2. Manevi Unsur……………………………………………………………………………

3. Hukuka Aykırılık………………………………………………………………………..

IV. SUÇUN ÖZEL GÖRÜNÜŞ HALLERİ…………………………………………………….

1. Teşebbüs………………………………………………………………………………….

2. İştirak………………………………………………………………………………………

3. İçtima………………………………………………………………………………………

V. SORUŞTURMAYA VE KOVUŞTURMAYA İLİŞKİN KURALLAR

1. Görev……………………………………………………………………………………….

2. Yaptırım…………………………………………………………………………………..

3. Zamanaşımı………………………………………………………………………………

4. Soruşturma  Yöntemi…………………………………………………………………….

5. Sonuç……………………………………………………………………………………….

6. Kaynakça………………………………………………………………………………….

D. BİLİŞİM SİSTEMİNDEKİ VERİLERİ YOK ETME, BOZMA, ERİŞİLMEZ KILMA, DEĞİŞTİRME, HUKUKA AYKIRI OLARAK VERİLERİ YERLEŞTİRME VEYA GÖNDERME SUÇU İLE BU SURETLE HUKUKA AYKIRI YARAR ELDE ETME SUÇLARIYLA İLGİLİ YARGITAY KARARLARI…………………………………………………

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

BANKA VEYA KREDİ KARTININ KÖTÜYE KULLANILMASI SUÇLARI

GİRİŞ

1- Genel Olarak

2. Bilişim Suçu

3. Teknik Bilgiler

A. BAŞKASINA AİT GERÇEK BİR BANKA VEYA KREDİ KARTINI KART SAHİBİNİN RIZASI OLMAKSIZIN KULLANMAK VEYA KULLANDIRMAK…………….

I.  Suçla Korunan Hukuki Değer         

II. Suçun Unsurları

1. Maddi Unsuru

       1.1. Suçun Faili

       1.2. Suçun Mağduru

       1.3. Suçun Konusu

       1.4. Eylem

       1. 5. Suça Etki Eden Haller

2. Manevi Unsur……………………………………………………………………………

3. Hukuka Aykırılık………………………………………………………………………..

IV. SUÇUN ÖZEL GÖRÜNÜŞ HALLERİ…………………………………………………….

1. Teşebbüs………………………………………………………………………………….

2. İştirak………………………………………………………………………………………

3. İçtima………………………………………………………………………………………

V. SORUŞTURMAYA VE KOVUŞTURMAYA İLİŞKİN KURALLAR

1. Görev……………………………………………………………………………………….

2. Yaptırım…………………………………………………………………………………..

3. Zamanaşımı……………………………………………………………………………..

4. Soruşturma  Yöntemi…………………………………………………………………….

5. Sonuç

6. Kaynakça

B. BAŞKALARINA AİT BANKA HESAPLARIYLA İLİŞKİLENDİRİLEREK SAHTE BANKA VEYA KREDİ KARTINI ÜRETMEK, SATMAK, DEVRETMEK, SATIN ALMAK VEYA KABUL ETMEK………………………………………………………………………….

I. Genel  Olarak

II. Suçla Korunan Hukuki Değer

III. Suçun Unsurları

1. Maddi Unsurları

       1.1.  Suçun Mağduru

       1.2. Suçun Faili

1.3. Suçun Konusu

1.4. Eylem

       1. 5. Suça Etki Eden Haller

2. Manevi Unsur…………………………………………………………………………….

3. Hukuka Aykırılık…………………………………………………………………………

IV. SUÇUN ÖZEL GÖRÜNÜŞ HALLERİ…………………………………………………….

1. Teşebbüs………………………………………………………………………………….

2. İştirak………………………………………………………………………………………

3. İçtima………………………………………………………………………………………

V. SORUŞTURMAYA VE KOVUŞTURMAYA İLİŞKİN KURALLAR

1. Görev…………………………………………………………………………………………….

2. Yaptırım…………………………………………………………………………………..

3. Zamanaşımı……………………………………………………………………………..

4. Soruşturma  Yöntemi…………………………………………………………………….

5. Sonuç…………………………………………………………………………………….

6. Kaynakça…………………………………………………………………………………

C. SAHTE OLUŞTURULAN VEYA ÜZERİNDE SAHTECİLİK YAPILAN BANKA VEYA KREDİ KARTINI KULLANMAK SURETİYLE KENDİSİNE VEYA BAŞKASINA YARAR SAĞLAMA

I. Genel Olarak

II. Suçla Korunan Hukuki Değer

III. Suçun Unsurları

1. Maddi Unsurları

       1.1.  Suçun Mağduru

       1.2. Suçun Faili

1.3. Suçun Konusu

1.4. Eylem

       1. 5. Suça Etki Eden Haller

2. Manevi Unsur…………………………………………………………………………….

3. Hukuka Aykırılık…………………………………………………………………………

IV. SUÇUN ÖZEL GÖRÜNÜŞ HALLERİ…………………………………………………….

1. Teşebbüs………………………………………………………………………………….

2. İştirak………………………………………………………………………………………

3. İçtima………………………………………………………………………………………

V. SORUŞTURMAYA VE KOVUŞTURMAYA İLİŞKİN KURALLAR

1. Görev………………………………………………………………………………………..

2. Yaptırım…………………………………………………………………………………..

3. Zamanaşımı……………………………………………………………………………..

4. Soruşturma  Yöntemi…………………………………………………………………….

5. Sonuç………………………………………………………………………………………..

6. Kaynakça…………………………………………………………………………………..

D.BANKA VEYA KREDİ KARTININ KÖTÜYE KULLANILMASI SUÇUNUN BENZER SUÇLARLA İLİŞKİSİ

1.Banka veya Kredi      Kartının Kötüye Kullanılması Suçunun Dolandırıcılık Suçu İle İlişkisi

2.Banka veya Kredi Kartının Kötüye Kullanılması Suçunun Hırsızlık Suçu İle İlişkisi

3.Banka veya Kredi Kartının Kötüye Kullanılması Suçunun Belgede Sahtecilik Suçu İle İlişkisi

4.Banka veya Kredi Kartının Kötüye Kullanılması Suçunun Güveni Kötüye Kullanılması Suçu İle İlişkisi

E. BANKA VEYA KREDİ KARTININ KÖTÜYE KULLANILMASI SUÇUNDA ŞAHSİ CEZASIZLIK VE ETKİN PİŞMANLIK HÜKÜMLERİNİN UYGULANMASI

1.Banka veya Kredi Kartının Kötüye Kullanılması Suçunda Şahsi Cezasızlık Sebepleri

       1.1. Haklarında Ayrılık Kararı Verilmemiş Eşlerden Biri

       1.2. Üstsoy veya Altsoy veya bu Derecede Kayın Hısımlarından Biri veya Evlat Edinen veya Evlatlık

       1.3. Aynı Konutta Beraber Yaşayan Kardeşler

2.Banka veya Kredi Kartının Kötüye Kullanılması Suçunda Etkin Pişmanlık Hükümlerinin Uygulanması

F. KAYNAKÇA

G. BANKA VEYA KREDİ KARTININ KÖTÜYE KULLANILMASI SUÇLARIYLA İLGİLİ YARGITAY KARARLARI

BEŞİNCİ BÖLÜM

EKLER

1. BİLİŞİM SİSTEMİNE GİRME SUÇUYLA İLGİLİ EKLER

1.1. ŞİKÂYET DİLEKÇELERİ

1.2. MÜZEKKERE ÖRNEKLERİ

1.3. İDDİANAME ÖRNEKLERİ

1.4. MAHKEME KARARLARI

 2. BİLİŞİM SİSTEMİNİN İŞLEYİŞİNİ ENGELLEME VE BOZMA SUÇLARIYLA İLGİLİ EKLER

2.1. ŞİKÂYET DİLEKÇELERİ

2.2. MÜZEKKERE ÖRNEKLERİ

2.3. İDDİANAME ÖRNEKLERİ

2.4. MAHKEME KARARLARI

3. BİLİŞİM SİSTEMİNDEKİ VERİLERİ YOK ETME, BOZMA, ERİŞİLMEZ KILMA, DEĞİŞTİRME, HUKUKA AYKIRI OLARAK VERİLERİ YERLEŞTİRME VEYA GÖNDERME SUÇLARIYLA İLGİLİ EKLER

3.1. ŞİKÂYET DİLEKÇELERİ

3.2. MÜZEKKERE ÖRNEKLERİ

3.3. İDDİANAME ÖRNEKLERİ

3.4. MAHKEME KARARLARI

4. BANKA VEYA KREDİ KARTININ KÖTÜYE KULLANILMASI SUÇLARIYLA İLGİLİ EKLER

4.1. ŞİKÂYET DİLEKÇELERİ

4.2. MÜZEKKERE ÖRNEKLERİ

4.3. İDDİANAME ÖRNEKLERİ

4. 4. MAHKEME KARARLARI

GİRİŞ

    Çağımızda hızlı bir şekilde gelişen ve değişen teknoloji nedeniyle,  sınırları belirli olan bir bilişim suçları tanımı yapmak zor olmakla birlikte bilişim suçları genel olarak , “bilişim sistemlerine hukuka uygun erişim sağlayarak veya hukuka aykırı olarak erişimde bulunarak, bilişim sistemleri aracılığıyla bilişim sistemini ya da bu sistemde yer alan veri ya da verileri bilişim teknolojilerinin kullanılması veya bilişim araçlarına doğrudan müdahale etmek suretiyle hukuka aykırı olarak sisteme ya da verilere girme veya çeşitli saiklerle kendisinin ya da başkasının yararına kullanma, erişilmez kılma, silme, değiştirme, var olan veriyi gönderme veya bozma suretiyle işlenen suçlar” olarak tanımlanabilir. Bilişim suçlarının sınırları net olarak belirlenmemiş olup, gelişen ve çeşitlenen teknolojiyle birlikte bilişim suçları da biçim ve içerik olarak değişmektedir.

Teknoloji ve internet kullanımının artması sonucu siber suçların sayısı ve nitelikleri hızla değişmektedir.  Bilişim sistemine hukuka aykırı olarak girme ve sistemde kalmaya devam etme suçları hızla değişen ve gelişen teknoloji ile birlikte kanuni düzenlemelerin ötesinde öngörülemeyen şekilde yaygınlaşmaktadır. Modern hayat ekonomik, kültürel, sosyal ve teknik olarak birbiriyle ilişki içerisindedir. Bilişim suçlarının önlenebilmesi ve cezalandırılabilmesi için etkin ve verimli bir ceza politikası oluşturulması gerekmektedir. Ancak bu politikanın oluşturulmasında bilişim sistemlerine girmenin önlenmesine ilişkin tedbirlerle demokratik toplumun gereklerine uygun kişi hak ve özgürlükleri arasında bir denge oluşturulmalıdır. Bilişim teknolojisindeki hızlı gelişme bilişim sistemlerinin çeşidini ve kullanım sayısını artırmakta olup, beraberinde değişik yöntemlerle işlenebilen suç tiplerini de ortaya koymaktadır. Bilişim sistemine hukuka aykırı olarak girme ve sistemde kalmaya devam etme suçu bilişim suçlarının en önemlisini oluşturmaktadır. Çünkü bilişim sistemine hukuka aykırı olarak girmeden veya sistemde kalmadan diğer bilişim suçlarını işlemek mümkün değildir. Bilişim sistemine hukuka aykırı olarak girme ve sistemde kalmaya devam etme suçlarını önlemenin en etkin yolu güvenlik önlemlerinin geliştirilmesi ve klasik suçlardaki soruşturma ve kovuşturma yöntemlerinden farklı yöntemlerle soruşturma ve kovuşturma yapılmasıdır.

          Bilişim suçlarının zaman veya mekân sınırlaması olmaksızın kolay ve hızlı işlenmesi, bilişim suçlarından korunmaya yönelik önleyici tedbirlerin bulunmaması, bilişim teknolojilerini kullananların bilişim suçlarının failleri veya mağdurları olabilecekleri konusunda farkındalıklarının olmaması nedeniyle bilişim suçları klasik suçlara nazaran hızla artış göstermektedir. Bilişim suçlarında faillerinin ve suç delilerinin ortaya çıkarılmasında yaşanan güçlükler, sosyal ve ekonomik alanda ortaya çıkan tehlikelerin ve zararların fazlalığı, bu alanlarda ortaya çıkabilecek ekonomik, sosyal, siyasal ve kişisel ihtiyaçlara cevap verebilecek hukuki boşluk yaratılmasına engel olacak yasal düzenlemeler yapılmasını zorunlu kılmaktadır.

 Bilişim suçlarında zaman ve yer kavramı değişkenlik arz etmektedir. Bilişim suçlarının yurt dışındaki veri ağları üzerinden veya ülke içerisinde ancak sahte kimliklerle açılmış hesaplarla yapılması faillerle mücadeleyi zorlaştırmaktadır. Bu nedenle ulusal ya da uluslar üstü bilişim soruşturmaları için demokratik hukuk devletinin gereklerine uygun bir şekilde uluslar arası işbirliğini sağlayacak kanuni düzenlemelerin ve antlaşmaların yapılması gerekmektedir.

Bilişim sistemine hukuka aykırı olarak girme veya sistemde kalmaya devam etme suçu ile mücadele ederken klasik soruşturma yöntemlerinin dışına çıkılması şarttır. Çünkü bilişim cihazlarının nitelikleri ve bilişim ağlarının yapısı söz konusu suçların soruşturulmasında ve delil toplanmasında büyük güçlükler ortaya çıkarmaktadır. Hukuka uygun yöntemlerle elde edilecek delilere nasıl ulaşılacağı ve bu delillerin neyi temsil ettiği standardize edilerek geliştirilmesi ve sistematik hale getirilmesi gereklidir. Ceza muhakemesi alanında kaynak veri iletişiminin denetimi, telekomünikasyon ile soruşturma organlarının işbirliği, veri teslim etme yükümlülüğü ve şifre çözmeye yönelik yasal düzenlemeler yapılmalıdır.

İnternet servis sağlayıcılarının bilişim ağı hizmetlerini etkin, hızlı ve sağlıklı bir şekilde vermesi bilişim suçları ile mücadelede önemli bir gerekliliktir. İnternet servis sağlayıcılarının hem ulusal hem de uluslararası düzeyde hukuki sorumluluklarının yasal düzenlemelerle belirlenmesi şarttır.

Bilişim suçlarında delil niteliği taşıyan veriler çoğunlukla bilgisayar, cep telefonu ve internet gibi ortamlarda tutulan sesli, yazılı ve görsel kayıtlardır. Bu kayıtların delil niteliği teşkil edebilmesi için sağlam ve değiştirilemez bir yapıya sahip olması gerekmektedir. Ancak bilişim cihazlarının kullanıcıları tarafından belirlenen yöntemlerle kaydedilen bilgiler yine bilişim cihazlarının kullanıcıları tarafından değiştirilebilme ihtimali taşımaktadır. Böyle olunca hukuka uygun yöntemlerle elde edilmiş sağlam bir delil olmaktan çıkmaktadır. Bilişim suçlarında, dijital delillerin hukuki durumunun net bir şekilde belirlenmesi için dijital delil kavramının tanımlanması ve yapısı gereği ivedilikle tespitinin yapılması gerektiğinden bu konuda yasal bir düzenleme yapılması gerekmektedir. Faillerin hukuka aykırı olarak online hizmetlere,  alışveriş sitelerine ve elektronik posta hesaplarına girmeleri halinde delillerin hangi sistematik içinde aşama aşama nasıl toplanacağına ilişkin uygulamaya ışık tutacak nitelikte ayrıntı ve derinlik içeren soruşturma tekniklerinin ortaya konulması şarttır.

Hâkim, Cumhuriyet savcısı ve adli kolluk görevlileri araştırma ve soruşturma yöntemini tam olarak bilmedikleri bilişim suçlarına ilişkin yapılan soruşturma ve kovuşturmalarda,  hukuk ihlallerine sebebiyet verdikleri gibi, haksız yere suçlanan kişilerin ceza mahkûmiyeti almalarına ve gerçek suçluların da cezasız kalmalarına neden olmaktadırlar. Bu hukuk ihlallerinin önüne geçilebilmesi için, bilişim suçlarını soruşturan ve yargılayan makamların bilişim alanında hangi kavramın neyi temsil ettiği veya hangi delilin hangi amaçla araştırılması gerektiğini bilecek yeterli düzeyde teknik bilgiye sahip olması gerekmektedir. Bu amaçla bilişim suçlarını yargılayan özel mahkemelerin ve bilişim suçlarını soruşturan Cumhuriyet savcıları için de özel büroların kurulması gereklidir.  Özel bir mahkeme veya büro kurup, bu konuda bilgi sahibi hâkim ve savcıların görev yapmasını sağlamanın yanında ayrıca bilişim sistemleri konusunda eğitimli, özel olarak görevlendirilmiş, teknik bilgiye sahip ve hukuka uygun her türlü soruşturma taktik ve tekniklerini bilen adli kolluk görevlilerinin, Cumhuriyet savcılarının koordinesinde adli bilişim ve iletişim uzmanları ile birlikte hareket edebilecekleri soruşturma yöntemi yasallaştırılmalıdır. Soruşturmalar bizzat Cumhuriyet savcıları ve onların denetimi altındaki özel adli kolluk görevlileri ve adli bilirkişiler tarafından yapılmalıdır.

            Dijital delillerin tespiti ve değerlendirilmesini sağlamak amacıyla adli kolluk görevlilerinin, adli bilişim uzmanı bilirkişilerin, Cumhuriyet savcılarının ve ceza hâkimlerinin eğitilmesi ve bilgilendirilmesi sürekli hale getirebilecek, bilişim ve teknoloji alanındaki gelişmeleri takip edebilecek, bilişim ve iletişim alanında uzmanlaşmış özel organize birimlerinin ivedilikle kurulması gerekmektedir.

          Bilişim suçlarıyla mücadelede son teknolojinin en iyi şekilde kullanılması, bilişim teknolojisini kullanan kamu kurum ve kuruluşlarının, özel şirketlerin, özel ve kamu bankalarının önleyici tedbirleri almalarının sağlanması ve personellerinin bilişim suçlarıyla ilgili eğitime tabi tutularak farkındalık oluşturulması, bilişim teknolojileri kullanıcılarının ve toplumun bilişim suçlarının işlenme şekilleri ile ilgili olarak bilişim suçlarının mağduru olmaktan korumaya yönelik bilinçlendirilmesi gerekmektedir.

          Bilişim suçlarının önlenmesi ve suçluların cezalandırılması açısından ceza hukukunun ölçülülük ilkesine uygun olarak faillerin kusurlarına ve işledikleri suçların ağırlığına uygun cezaların yasalarda yer alması gerekmektedir.  Bilişim teknolojileri ve internetin kullanılması suretiyle kişilere veya topluma zarar veren veya tehlike oluşturan eylemlerin suç olarak belirlenmesi ve cezasız kalmaması açısından ortaya çıkan hukuki sorunların çözülebilmesi için yasal düzenlemeler yapılması gerekmektedir. Bu yasal düzenlemeler, teknolojik gelişmelerin ve uluslar arası yasal düzenlemelerin gerisinde olmamalıdır. Bilişim teknolojileri ve internetin, mekân ve zaman tanımaz oluşu, bilişim teknolojileri ve internet ile suçların hızlı ve kolay işlenebilme özelliği nedeniyle, ulusal hukuk sistemleri çerçevesinde öngörülecek düzenlemelerin, zamanla yetersiz kalmaması için teknolojik gelişmeler ve siber âlem konularının iyi bir şekilde takip edilerek bilişim ceza hukuku politikası oluşturulmalıdır. Çünkü bilişim ceza hukukuna ilişkin hukuki ve teknik düzenleme gereksinimleri hızla ortaya çıkmakta ve değişmektedir. Verilerin ve delillerin güvenlik altına alınması için seri yargılama usulü getirilmelidir.

         Bilişim sistemine yetkisiz erişim, bilişim sistemi ve veri güvenliği için tehdit veya zarara sebebiyet verebileceği için bilişim sistemi ve veri güvenliğinin korunma ihtiyacı bulunmaktadır. Eşyanın doğası gereği failin bilişim sistemine bir amaç için girmesi gerekmekte olup failin bilişim sistemine girme amacı için kalacağı süre ne kadar az olursa olsun korunan hukuki menfaatler ihlal edilmiş olacağından suçun oluştuğu kabul edilmelidir.

Modern bilgi toplumunda bilgisayar ve internet kullanımının artması sonucu siber suçların sayısı ve nitelikleri hızla değişmektedir. Bilgisayar sistemlerine karşı hackleme, verileri değiştirme, verilere zarar verme, verileri erişilmez kılma veya  hileyle yönlendirme gibi eylemler gelişen teknoloji ile birlikte kanuni düzenlemelerin ötesinde öngörülemeyen şekilde yaygınlaşmaktadır. Çağdaş yaşam ekonomik, sosyal ve teknik olarak birbiriyle ilişki içerisindedir. Bilişim yoluyla işlenen suçların önlenebilmesi ve cezalandırılabilmesi için etkin ve verimli bir ceza politikası oluşturulması gerekmektedir. Bilişim suçlarında zaman ve yer kavramı değişkenlik arz etmektedir. Bilişim suçlarının yurt dışındaki veri ağları üzerinden veya ülke içerisinde ancak sahte kimliklerle açılmış hesaplarla yapılması faillerle mücadeleyi zorlaştırmaktadır. Bu nedenle ulusal ya da uluslar üstü bilişim soruşturmaları için demokratik hukuk devletinin gereklerine uygun bir şekilde uluslar arası işbirliğini sağlayacak kanuni düzenlemelerin ve antlaşmaların yapılması gerekmektedir.

Bilişim sistemini engelleme, bozma veya bilişim sistemini engelleme ya da bozma suretiyle haksız yarar sağlama suçları ile mücadele ederken klasik soruşturma yöntemlerinin dışına çıkılması şarttır. Hukuka uygun yöntemlerle elde edilecek delillere nasıl ulaşılacağı ve bu delillerin neyi temsil ettiği standardize edilerek geliştirilmesi ve sistematik hale getirilmesi gereklidir. Ceza muhakemesi alanında kaynak veri iletişiminin denetimi, telekomünikasyon ile soruşturma organlarının işbirliği, veri teslim etme yükümlülüğü ve şifre çözmeye yönelik yasal düzenlemeler yapılmalıdır

Bilişim sistemini engelleme, bozma veya bilişim sistemini engelleme ya da bozma suretiyle haksız yarar sağlama suçlarıyla failler, suçların mağduru olan bireylerin bilişim dokunulmazlığını, özel hayatlarının gizliliğini, iletişim ve haberleşme hürriyetlerini, internetin sağladığı kolaylıktan faydalanmak suretiyle sonuçları ağır olan müdahalelerde bulunmaları nedeniyle TCK’ nın 244’üncü maddesindeki cezalar artırılmalıdır. Çünkü bu suçlardaki hukuki yararlar bireylere ait bilişim sistemlerinin güvenli olarak işleyişi, mülkiyet veya zilyetlik haklarının korunması,  bilişim sisteminin güvenilirliği ile kamu güvenliği ve kamu düzeninin korunmasıdır. Gelişen iletişim teknolojileri ve bilişim sistemleri hayatın tüm alanlarında önemli değişikliklere neden olmakta, bu teknolojilerin ve sistemlerin ortaya çıkardığı yeni iletişim şekilleri, araç ve hizmetler hızla insanlığın tüm yaşamını etkilemeye devam etmektedir. Bilişim teknolojileri ve sistemlerinin sunduğu hizmetlerin nitelikleri gereği hem kişilerin bilişim güvenliğini hem de kamu güvenliği ve kamu düzeninin korunması amaçlanmıştır. Suçların önlenmesi ve suçluların cezalandırılması açısından ceza hukukunun ölçülülük ilkesine uygun olarak faillerin kusurlarına ve işledikleri suçların ağırlığına uygun cezaların yasalarda yer alması gerekmektedir. TCK’ 244’üncü maddesindeki cezalar bu suçlarla korunmak istenen yararlara hizmet etmekten uzaktır. Özellikle uygulamada cezaların genellikle asgari hadden verildiği göz önünde tutulduğunda cezaların artırılması şarttır.

Bilişim sistemini engelleme, bozma veya bilişim sistemini engelleme ya da bozma suretiyle haksız yarar sağlama suçlarının faillerinin kamu görevlileri, bilgisayar tamircileri, teknik servis görevlileri, telekomünikasyon görevlileri ya da internet servis sağlayıcı görevlileri gibi sisteme girmeyi kolayca sağlayan kişilerce görevlerinin ya da mesleklerinin sağladığı kolaylıktan faydalanmak suretiyle işlenmesi hali ağırlatıcı sebep olarak düzenlenmelidir.

Hâkim, Cumhuriyet savcısı ve adli kolluk görevlileri araştırma ve soruşturma yöntemini tam olarak bilmedikleri bilişim suçlarına ilişkin yapılan soruşturma ve kovuşturmalarda,  hukuk ihlallerine sebebiyet verdikleri gibi, haksız yere suçlanan kişilerin ceza mahkûmiyeti almalarına ve gerçek suçluların da cezasız kalmalarına neden olmaktadırlar. Bu hukuk ihlallerinin önüne geçilebilmesi için, bilişim suçlarını soruşturan ve yargılayan makamların bilişim alanında hangi kavramın neyi temsil ettiği veya hangi delilin hangi amaçla araştırılması gerektiğini bilecek yeterli düzeyde teknik bilgiye sahip olması gerekmektedir. Bu amaçla bilişim suçlarını yargılayan özel mahkemelerin ve bilişim suçlarını soruşturan Cumhuriyet savcıları için de özel büroların kurulması gereklidir.  Özel bir mahkeme veya büro kurup, bu konuda bilgi sahibi hâkim ve savcıların görev yapmasını sağlamanın yanında ayrıca bilişim sistemleri konusunda eğitimli, özel olarak görevlendirilmiş, teknik bilgiye sahip ve hukuka uygun her türlü soruşturma taktik ve tekniklerini bilen adli kolluk görevlilerinin, Cumhuriyet savcılarının koordinesinde adli bilişim ve iletişim uzmanları ile birlikte hareket edebilecekleri soruşturma yöntemi yasallaştırılmalıdır. Soruşturmalar bizzat Cumhuriyet savcıları ve onların denetimi altındaki özel adli kolluk görevlileri ve adli bilirkişiler tarafından yapılmalıdır.

Gelişen iletişim teknolojileri ve bilişim sistemleri hayatın tüm alanlarında önemli değişikliklere neden olmakta, bu teknolojilerin ve sistemlerin ortaya çıkardığı yeni iletişim şekilleri, araç ve hizmetler hızla insanlığın tüm yaşamını etkilemeye devam etmektedir. Bilişim teknolojileri ve sistemlerinin sunduğu hizmetlerin nitelikleri gereği hem kişilerin bilişim güvenliğini hem de kamu güvenliği ve kamu düzeninin korunmasını zorunlu hale getirmektedir.

                 Bilişim suçlarının en çok işlenen şekli olan banka veya kredi kartlarının kötüye kullanılması suçları zaman veya mekân sınırlaması olmaksızın hem küresel hem de yerel olarak kolay ve hızlı işlenmektedir. Bilişim suçlarından korunmaya yönelik önleyici tedbirlerin yeterli olmaması, bilişim teknolojilerini kullananların bilişim suçlarının mağdurları olabilecekleri konusunda farkındalıklarının olmaması ve mağdur bankaların önleyici tedbirler alma konusunda yeterince yatırım yapmamaları nedenleriyle bilişim suçları klasik suçlara nazaran hızla artış göstermekte olup, banka veya kredi kartlarının kötüye kullanılması suçları özel bir suç olarak düzenlenmesi cezanın etkinliği ve fonksiyonları açısından yerinde bir düzenlemedir.  Çağımızda en etkili ödeme aracı olan banka veya kredi kartlarının sahte olarak üretilmesinden satılmasına, devredilmesinden satın alınmasına veya kabul edilmesine kadar birçok aşamada kullanılmasına kadar geçen süredeki her eylem cezalandırılmak suretiyle, gerçek veya tüzel kişilerin bilişim alanı kullanılmak suretiyle malvarlıklarına zarar verilmesinin önlenmesi amaçlanmaktadır.

Bilişim teknolojinin gelişmesi, değişmesi ve internet kullanımının artarak yaşamın hemen hemen her alanına girerek mal ve hizmetlerin alımında bir ödeme aracı haline gelen banka veya kredi kartı kullanımının yaygınlaşması beraberinde başkalarına ait banka hesaplarıyla ilişkilendirilerek üretilen, satılan, devredilen, satın alınan veya kabul edilen sahte banka veya kredi kartlarının kullanılarak yarar elde edilmesi suçunun giderek artmasına neden olmaktadır. Bundan dolayı, sahtecilik yapılan banka veya kredi kartlarının kullanılması suretiyle yarar sağlamak cezalandırılmak suretiyle, sahte banka veya kredi kartlarının piyasadaki dolaşımının cezalandırılması büyük önem arz etmektedir..

Çağımızda teknoloji ve internet kullanımının artması sonucu siber suçların sayısı ve nitelikleri hızla değişmektedir.  Sahte olarak oluşturulan banka veya kredi kartlarını kullanarak haksız yarar sağlama suçu hızla değişen ve gelişen teknoloji ile birlikte kanuni düzenlemelerin ötesinde sınır ve mekân gözetmeksizin öngörülemeyen bir şekilde yaygınlaşmaktadır. Modern hayat ekonomik, kültürel, siyasi, ticari, eğitim, sosyal ve teknik olarak birbiriyle ilişki içerisindedir. Banka veya kredi kartlarını suçlarının önlenebilmesi ve cezalandırılabilmesi için etkin ve verimli bir ceza politikası oluşturulması gerekmektedir. Ancak bu politikanın oluşturulmasında banka veya finans kuruluşlarına güvenli kart üretme ve güvenli kullanım için gerekli önleyici tedbirleri alma konusunda büyük görevler düşmektedir. Bilişim teknolojisindeki hızlı gelişme bilişim sistemlerinin çeşidini ve kullanım sayısını artırmakta olup, beraberinde değişik yöntemlerle işlenebilen bu tarz suç tiplerini de ortaya koymaktadır.

Sahte banka veya kredi kartlarının kötüye kullanılması suçlarının bilişim sistemleri üzerinden işlenmesi nedeniyle zaman ve yer kavramı değişkenlik arz etmektedir. Sahte banka veya kredi kartlarının kötüye kullanılması suçlarının yurt dışındaki bankalar, bilişim sistemleri, veri ağları üzerinden veya ülke içerisinde ancak sahte kimliklerle açılmış hesaplarla elde edilmiş banka veya kredi kartları ile yapılması suçla ve faillerle mücadeleyi zorlaştırmaktadır. Banka veya kredi kartlarının güvenli bir şekilde kullanılabilmesi amacıyla ulusal ya da uluslar üstü bilişim suçları ile ilgili soruşturmaları ve kovuşturmaları yapabilmek için demokratik hukuk devletinin gereklerine uygun bir şekilde uluslar arası ve uluslar üstü işbirliğini sağlayacak delil toplama, fail ya da faillerin tespiti ve yakalanmalarını temine yönelik kanuni düzenlemelerin ve antlaşmaların yapılması gerekmektedir.

Sahte banka veya kredi kartlarının genellikle kopyalanarak üretilmesi ve  yasada belirlenen seçimlik hareketlerle satılması, devredilmesi, satın alınması veya kabul edilmek suretiyle bulundurulması  TCK’nın 245/2. maddesinde  düzenlenmiş olup, suça  konu kartların  fiziksel olarak veya sanal ortamda kullanılması ve bundan haksız menfaat  sağlanmasını halinde TCK’nın 245/3. maddesinde düzenlenen sahte banka veya kredi kartını kullanmak suretiyle yarar sağlama suçu oluşacaktır.  Özetle TCK’nın 245/2. maddesinde düzenlenen suçun oluşabilmesi için sahte olarak üretilmiş bir banka veya kredi kartı veya bu sahte kartın yasada belirlenen şekillerde ele geçirilmesi gereklidir. Ancak banka veya kredi kartı kullanılmış ve bir yarar elde edilmiş ise TCK’nın 245/3. maddesinde düzenlenen sahte banka veya kredi kartını kullanmak suretiyle yarar sağlama suçu oluşacaktır. Öte yandan her ne suretle olursa olsun ele geçen veya elinde bulundurulan gerçek bir kredi veya banka kartı kullanılarak veya kullandırılarak haksız bir yarar elde edilmiş ise TCK’nın 245/1’inci maddesinde düzenlenen suçun başkasına ait gerçek bir kredi veya banka kartının kötüye kullanılması suçu oluşacaktır. 

TCK’nın 245/A maddesine getirilen düzenleme ile bilişim suçları veya bilişim yoluyla işlenebilen suçlarda kullanılabilen cihaz, program, şifre veya diğer güvenlik kodları yasak cihaz ve programlar olarak belirlenmiş olup,  “Bir cihazın, bilgisayar programının, şifrenin veya sair güvenlik kodunun; münhasıran bu bölümde yer alan suçlar ile bilişim sistemlerinin araç olarak kullanılması suretiyle işlenebilen diğer suçların işlenmesi için yapılması veya oluşturulması durumunda, bunları imal eden, ithal eden, sevk eden, nakleden, depolayan, kabul eden, satan, satışa arz eden, satın alan, başkalarına veren veya bulunduran kişi, bir yıldan üç yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adli para cezası ile cezalandırılır”, hükmü getirilmiştir.  Buna göre suçun unsurlarının tamamlanmış sayılması için bilişim suçlarıyla meydana gelen zararın veya tehlikenin oluşması gerekmemekte olup, yasada sayılan eylemlerin yapılması bilişim suçları açısından tehlike olarak kabul edilerek bağımsız bir suç tipi olarak düzenlenmiştir. Bilişim sistemine hukuka aykırı erişimi engellemek, veri güvenliği ve banka veya kredi kartlarının güvenliğini sağlamak için bilişim suçlarında kullanılan araçların üretilmesi, ithal edilmesi, bulundurulması, devredilmesi, satın alınması, nakledilmesi veya depolanması gibi hazırlık hareketleri de yasa koyucu tarafından suç olarak kabul edilmiştir.

                                                                              DR.CENGİZ APAYDIN

1. GENEL OLARAK

            Ceza hukukunda uzlaşma kavramı 2016 ve 2017 yıllarında yapılan yasal düzenlemeler (yasa ve yönetmelik)  doğrultusunda hızla değişmekte ve gelişmekte olup,  uzlaşma kurumunun etkinlik alanının gelişmesi uygulamada önemli ve problemli alanlar oluşturmaktadır.  Yeni suç tiplerinin uzlaşma kapsamına alınmış olması önemli bir gelişme olmakla birlikte, kurumun uygulama alanının altyapı yetersizlikleri nedeniyle uygulamada ciddi sorunlara sebebiyet verdiği gözlemlenmektedir. Bu konuda önemli sorunlardan biri soruşturmada delillerin toplanmadan soruşturma evraklarının uzlaştırma bürosuna gönderiliyor olması ve uzlaştırmacı eğitimlerinin henüz yetersiz olmasıdır. Adalet Bakanlığı’nda Uzlaştırma Dairesi Başkanlığı kurulmalısı, adliyelerde uzlaştırma bürolarının kurularak Cumhuriyet Başsavcılığı bünyesinde kurumsallaştırılması önemli gelişmelerdir.

Uzlaşma kurumu,  alternatif bir uyuşmazlık çözme yöntemi olup taraflara kendi hukukunu yaratma imkanı sağlayan, uyuşmazlığın klasik yargı yöntemleri dışında ancak  adlî ma­kamlar  olan Cumhuriyet Başsavcılığı ve mahkemeler  gözetiminde ve denetiminde çözümlenmesini amaçlayan bir kurumdur.  02.12.2016 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 6763 sayılı Kanun ile değişik 5271 sayılı CMK’nın 253. maddesine göre uzlaşma kapsamındaki suçların uygulama alanı artırılmış olup taraflar arasında 6763 sayılı yasa ile değişik 5271 sayılı CMK’nın  253. ve 254. maddeleri gereğince uzlaştırma işlemi yapılması için dosyaların uzlaştırma bürosuna gönderilmesi, uzlaşma teklifinin uzlaştırmacılar tarafından yapılması gerektiğinin belirtilmiş olması hem soruşturma hem  kovuşturma hem de kesinleşmiş dosyalarda uzlaşma kapsamına alınan suçlarının yeni düzenlemeler doğrultusunda yeniden ele alınması zaruretini ortaya koymaktadır.            

           Uzlaşma ile taraflar arasında suçla bozulan toplumsal barış yeniden sağlanmış olacağından, yeni uyuşmazlıkların ve suçların önü kapanacaktır. Toplumunun uzlaşmanın hukuki anlam ve sonuçlarını kavraması halinde  uzlaşmaya yatkın yapısı, uzlaştırmacılarımızın yeni ve yeterince eğitimli olmamalarına rağmen üstün performansı ve  uygulamada giderek artan sayıda tarafları tatmin eden şekillerde farklı edimler ile gerçekleşen uzlaştırmaların çoğalması, toplumda  uzlaşma kurumun önemini ve fonksiyonunu arttıracaktır. Özellikle 6763 sayılı Kanun ile değişik 5271 sayılı CMK’nın 253. maddesindeki uzlaşma kapsamındaki suçların  artırılmış olmasını  ceza yargılaması açısından bir devrim olarak görmekteyiz.

2.  ONARICI ADALET VE UZLAŞMA KAVRAMLARI

Onarıcı ceza adaleti alanında son zamanlarda suç mağdurlarının yararlarını korumak amacını taşıyan bir hassasiyetin gittikçe güçlenerek ortaya çıktığı görülmektedir. Özellikle suç mağdurlarının korunmasına ve ceza adaleti sistemi içerisinde haklarının geliştirilmesine büyük önem verilmektedir. Uzlaşma kurumu ile öncelikli olarak hızlı bir şekilde mağdurun zararının karşılanması ile mağdurun tatmin edilmesi ön plâna çıkmaktadır: Suça karşı sadece ceza yaptırımı yeterli değildir; zararın giderilmesi ve bozulan toplumsal barışın onarılması en başta gelen amaçlardan sayılmalıdır. Bu bağlamda, uzlaşma kurumu ile suçun mağdurunun suçtan doğan zararını kısa bir süre içerisinde gidererek mağdurlar bakımından önemli bir işlev görebilecek potansiyele sahiptir. Onarıcı adalet, suçtan etkilenen kişilerin ihtiyaçlarını dikkate alarak, suçun olumsuz etkilerinin giderilmesini de amaçlamaktadır. Bu kapsamda fail ıslah edilmekte, mağdur ve toplumun gördükleri zararlar giderilmekte ve onarılmakta ve failin sorumluluk üstlenerek mağdura ve topluma verdiği zararı kabul etmesi ve bunları telafi etmesi için imkân sağlanmaktadır. Ayrıca onarıcı adalet zarar vermekten çok düzeltici, eğitici, affedici, sorumluluk yükleyici ve toplumsal katılımı ve diyalogu teşvik edici bir süreçtir[1]. Onarıcı adalet başlangıç noktası olarak mağduru ele almakta ve gerek maddi gerekse de manevi olarak mümkün olan en kısa süre içinde haksızlığın onarılması suretiyle mağdurun isteklerinin karşılanmasına çalışmaktadır[2].  Öte yandan, bir suçun işlenmesinden sonra fail ve mağdur arasında meydana gelen çekişmeyi,  tarafsız ve bağımsız bir uzlaştırmacının girişimleriyle çözmek ve böylece hem adaleti sağlamak hem de mağduru tatmin etmek de ceza adaletinin hedefleri arasındadır. Zararın giderilmesi fail ile mağdur arasında suç işlenmesiyle bozulan barışı sağlayacak ve taraflara huzur getirecektir.

Genel olarak uzlaşma, uzlaşma kapsamına giren bir suç nedeniyle,  şüpheli ya da sanığın mağdur veya suçtan zarar görenin kanun ve yönetmelikteki usul ve hükümlere uygun olarak uzlaştırmacı tarafından uzlaştırma süreci sonunda anlaştırılmış olmalarını ifade eder. Uzlaşma cezalandırıcı adalet anlayışına alternatif bir uyuşmazlık çözümüdür. Uzlaşma onarıcı adalet anlayışının önemli alanlarından biridir. Diğer bir ifadeyle, uzlaşma, yargılama dışı alternatif çözüm yollarından birisidir. Uzlaşmaya başlamak için şüpheli hakkında iddianame düzenlenecek kadar yeterli şüphe olmalıdır. Uzlaşma, fail ile mağdurun uzlaştırmacı önünde iradelerine uygun bir anlaşma yaparak ceza uyuşmazlığını gidermeleridir[3]. Uzlaştırmada iki temel unsur bulunmaktadır. Bunlardan birincisi tarafsız üçüncü bir kişinin uyuşmazlığın çözümüne yardımcı olması, ikincisi ise bu kişinin çözüm için tarafları zorlayamamasıdır[4]. 

3.  Uzlaşma Nedir

Genel olarak uzlaşma, uzlaşma kapsamına giren bir suç nedeniyle,  şüpheli ya da sanığın mağdur veya suçtan zarar görenin kanun ve yönetmelikteki usul ve hükümlere uygun olarak uzlaştırmacı tarafından uzlaştırma süreci sonunda anlaştırılmış olmalarını ifade eder. Uzlaşma cezalandırıcı adalet anlayışına alternatif bir uyuşmazlık çözümüdür. Uzlaşma onarıcı adalet anlayışının önemli alanlarından biridir. Diğer bir ifadeyle, uzlaşma, yargılama dışı alternatif çözüm yollarından birisidir. Uzlaşmaya başlamak için şüpheli hakkında iddianame düzenlenecek kadar yeterli şüphe olmalıdır. Uzlaşma, fail ile mağdurun uzlaştırmacı önünde iradelerine uygun bir anlaşma yaparak ceza uyuşmazlığını gidermeleridir[5].

Uzlaştırma, uzlaşma kapsamındaki bir suç nedeniyle başlatılan ceza soruşturması veya kovuşturması sırasında,  dosyanın Cumhuriyet savcısı ya da davaya bakan mahkeme tarafından uzlaştırma bürosuna gönderilerek, uzlaştırmacı büro tarafından uzlaştırmacı olarak görevlendirilen uzlaştırmacının, şüpheli veya sanık ile mağdur veya suçtan zarar göreni, kendi aralarında barışmayı sağlayarak suçla bozulan toplumsal barışı yeniden oluşturmak amacıyla öncelikle mağdurun zararının giderilmesine, şüpheli veya sanığın da yargılamanın sonuçlarından kurtulmasına yönelik olarak anlaştırmak için bir araya getirilmesi suretiyle uyuşmazlığın yargı dışı yolla çözümünü amaçlayan bir süreçtir[6].

4. Uzlaşmanın Amacı

Uzlaştırmanın temel ve en büyük amacının “barışma” olduğunu söyleyebiliriz. Zira fail ile mağdurun uzlaşması, -her iki tarafın da aktif katılımını gerektiren kolektif bir yaklaşım sonucu ortaya çıkan barışmanın bir türüdür[7]. Alternatif bir uyuşmazlık çözüm yolu olan uzlaşma, hem mağdurun ve hem de failin çözüm sürecine etkin biçimde katıldığı ve süreçte söz sahibi olduğu bir yöntem olması nedeniyle ceza adalet sistemine hizmet eden bir kurum olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu yönüyle uzlaşma, Cumhuriyet savcıların ve mahkemelerin iş yükünü azaltan, uyuşmazlığın çözümüne ilişkin süreci hızlandıran ve masrafları da mümkün olan en düşük düzeyde tutarak ceza adalet sistemini rahatlatan bir kurumdur. Uzlaşma, ceza adalet sisteminden tümüyle bağışık ve ayrık değildir. Bu nedenle uzlaşmada tarafların adalete ve adaletin yerine gelme sürecine olan güven duygusunu sarsacak uygulama ve davranışlardan kaçınılmalıdır[8]. Uzlaştırmanın amacı hem mağdurun haklarını hızlı ve etkin bir yöntemle elde etme hem de şüpheli ya da sanığın devletle arasındaki ceza ilişkisini sona erdirmeyi amaçlamaktadır.

Uygulamada mağdurlar, soruşturma ve kovuşturma sürecine katılmadan, avukat tutmadan yargılama masrafı ödemeden, özellikle taksirli suçlarda, daha önceden tanımadığı bir kişiyle husumet içine girmemek, mağduriyetinin bir an önce giderilmesini ve zararlarının karşılanmasını sağlamak için uzlaşmadan yana tavır sergilemektedirler. Kasten işlenen suçlarda da tarafların husumetin büyümemesi ve kısa zamanda barış ortamını sağlamak düşüncesi ile yine karşılıklı uzlaşmayı tercih ettikleri görülmektedir. İşte uzlaşma, şüpheli/sanık haklan kadar mağdur haklarını da gözetmesi ve geciken adaletin de adaletsizlik olduğu düşüncesiyle mağdura, suçtan doğan zararının en kısa sürede giderilmesi olanağını sağlayan bir kurum olarak karşımıza çıkmaktadır[9].

Uzlaşma onarıcı bir adalet anlayışı olup, cezalandırıcı adalet anlayışına bir alternatiftir. Uzlaşmayı benimsemek demek cezalandırma sisteminden tamamen vazgeçmek anlamına gelmemekte, cezalandırıcı adalet anlayışının sakıncalarını mümkün olduğunca en aza indirmeye çalışmaktadır. Çünkü  yargılama sonucunda ispat sorunları nedeniyle fiilin cezasız kalması kuvvetle muhtemeldir. Yine fail cezalandırılsa dahi, fail ile mağdur arasındaki husumet sürmekte, gerçek anlamda bir barış elde edilememektedir. Uyuşmazlık, mahkeme kararı ile sonuçlandığı için, taraflar da kendi beklentileri bakımından sonuçtan tatmin olmamaktadır. Bu tatminsizlik, özellikle mağdurun zararının giderilmemesi veya husumetin sona ermemesi dolayısıyla yeni olaylara gebe olabilmektedir. Suçun karşılığı yalnızca ceza olarak öngörüldüğü için, mağdurun zararının giderilmesi tali bir mesele olarak algılanır. Mağdurun zararı giderilmediği için, mağdur ayrıca tazminat davası açmak ve icra takibinde bulunmak gibi başka hukuki yollara başvurmak zorunda kalmaktadır. Bu da hem kişilere bir yük, hem yargı için artı iş yüküdür. Zaten yargılama süreci taraflar için başlı başına uzun ve yıpratıcıdır. Uzun yargılama süreci de hem tarafların önemli ölçüde masraf yapmasına yol açmakta hem de usul ekonomisi ilkesine aykırı düşmektedir. Bu sebeplerle uzlaşma müessesesinin daha işlevsel hale getirilmesi gerekmektedir[10].

5 – SUÇA SÜRÜKLENEN ÇOCUKLARDA UZLAŞMA TEKLİFİ VE SONUÇLARI

Uzlaştırma bürosuna gönderilen dosyanın uzlaştırmadan sorumlu Cumhuriyet savcısı tarafından incelenmesi sonucunda, gönderme kararına esas suçun uzlaştırma kapsamında kaldığının anlaşılması hâlinde uzlaştırmacı görevlendirmesi, Daire Başkanlığı tarafından belirlenen listeye göre ilgili Cumhuriyet savcısının onayıyla yapılır. Ağır ceza mahkemesi Cumhuriyet başsavcılığı yargı çevresinde yeteri kadar uzlaştırmacı bulunmaması hâlinde, en yakın ağır ceza mahkemesi Cumhuriyet başsavcılığı listesinden görevlendirme yapılabilir. Dosya uzlaştırmacıya tevdi edildikten sonra taraflara bu husus telefon, SMS veya diğer elektronik araçlarla bildirilir. Uzlaştırma evrakı uzlaştırmacıya tutanakla teslim edilir ve alındı belgesi dosyasına eklenir.  Uzlaşma teklifi suçun işlendiği tarihten itibaren bir aylık süre geçmeden yapılamaz.

Uzlaşma teklifi Uzlaşma Yönetmeliğinin 29. Maddesinde belirtildiği üzere şu şekilde yapılmalıdır;  uzlaştırmacı; şüpheli, sanık, katılan, mağdur veya suçtan zarar görene uzlaşma teklifinde bulunur. Şüpheli, sanık, katılan, mağdur veya suçtan zarar görenin reşit olmaması ya da kısıtlı olması hâli ile mağdur veya suçtan zarar görenin ayırt etme gücü bulunmaması durumunda, uzlaşma teklifi kanunî temsilcilerine yapılır. Müştekinin veya suçtan zarar görenin özel hukuk tüzel kişisi olması hâlinde vekâletnamede özel yetki var ise vekile de uzlaşma teklifinde bulunulabilir.

Uzlaştırmacı, uzlaşma teklifini büro aracılığıyla açıklamalı tebligat, istinabe veya Ses ve Görüntü Bilişim Sistemi (SEGBİS) yoluyla da yapabilir. Uzlaşma teklif formunun istinabe suretiyle imzalatılması gereken hâllerde, teklif formu tarafın bulunduğu yer Cumhuriyet başsavcılığı istinabe bürosu aracılığıyla imzalatılır.

Uzlaştırmacı tarafından yapılacak uzlaşma teklifi, yönetmelik Ek-4’te yer alan uzlaşmanın mahiyeti ile uzlaşmayı kabul veya reddetmenin hukukî sonuçlarının bulunduğu Uzlaşma Teklif Formu’nda yer alan bilgilerin açıklanması ve teklif formunun hazır bulunan ilgiliye imzalatılarak verilmesi suretiyle yapılır. Uzlaştırmacı tarafından bilgilendirme yükümlülüğünün yerine getirildiğine ve uzlaşma teklifinde bulunulduğuna ilişkin formun imzalı örneği uzlaştırma evrakı içine konulur.

Uzlaştırmacının uzlaşma teklifinde bulunacağı şüpheli, sanık, katılan, mağdur veya suçtan zarar gören ya da kanunî temsilcilerine iletişim araçlarıyla ulaşılamaması hâlinde açıklamalı uzlaşma teklifi büro aracılığıyla yapılır. Bu işlem uzlaştırmacının, büroya başvurarak teklif formunu vermesi üzerine gerçekleştirilir.

Uzlaşma teklifinde bulunmak için çağrı; telefon, telgraf, faks, elektronik posta gibi araçlardan yararlanılmak suretiyle de yapılabilir. Ancak, bu çağrı uzlaşma teklifi anlamına gelmez.

Uzlaşma teklifinde bulunulanlardan herhangi biri tebliğden itibaren üç gün içinde teklifi yapan uzlaştırmacıya kararını bildirmediği takdirde, uzlaşma teklifi reddedilmiş sayılır. Bu durumda, Kanunun 255 inci maddesi hükmü saklı kalmak üzere, ayrıca diğerlerine uzlaşma teklifinde bulunulmaz. Uzlaşma teklifi öncelikle mağdur yada suçtan zarar görene yapılmalıdır. Mağdur yada suçtan zarar görenin uzlaşma teklifini kabul etmemesi halinde artık şüpheli veya sanığa uzlaşma teklifi yapmanın pratikte bir anlamı ve yararı bulunmamaktadır.

         Uzlaştırmacı tarafından uzlaşma teklifinde bulunulması halinde, taraflara  uzlaşma teklif formunda ayrıntılı olarak belirtilen  uzlaşmanın mahiyeti ve uz­laşmayı kabul veya reddetmesinin hukukî sonuçları anlatılır. Resmî mercilere beyan edilmiş olup da soruşturma dosyasında yer alan ad­reste bulunmama veya yurt dışında olma ya da başka bir nedenle mağdura, suçtan zarar görene, şüpheliye veya bunların kanunî temsilcisine ulaşılamaması halinde, uzlaştırma yoluna gidilmeksizin soruşturma sonuçlandırılır. Birden fazla kişinin mağduriyetine veya zarar görmesine sebebiyet veren bir suçtan dolayı uzlaştırma yoluna gidilebilmesi için, mağdur veya suçtan zarar görenlerin hepsinin uzlaşmayı kabul etmesi gerekir.

 Soruşturma dosyasında yer alan uzlaştırma konusu suç ya da suçlara ilişkin belgelerden uzlaştırma için gerekli olup da Cumhuriyet savcısı tarafından uygun görülenlerin birer örneği büro personeli tarafından uzlaştırmacıya verilir. Hangi belgelerin verildiği, verilme tarihi ile soruşturmanın gizliliği konusundaki bildirim, büro personelinin ve uzlaştırmacının imzasını içeren bir tutanakla tespit edilir.

      Uzlaştırmacı, uzlaştırma evrakını teslim aldıktan sonra otuz gün içinde uzlaştırma işlemlerini sonuçlandırır. Bu süre içerisinde sonuçlandıramazsa durumu açıklayan bir dilekçeyle büroya başvurması hâlinde bürodan sorumlu Cumhuriyet savcısının onayı alınmak koşuluyla büro bu süreyi en çok yirmi gün daha uzatabilir.

     Uzlaştırmacı Cumhuriyet savcısının gözetimi ve denetimi altında olup, müzakereler sırasında izlenmesi gereken yöntemle ilgili ola­rak Cumhuriyet savcısıyla görüşebilir; Cumhuriyet savcısı, uzlaştırmacıya talimat verebilir.

            18 YAŞINI DOLDURMAYAN SUÇ İŞLEDİĞİ İDDİA EDİLEN HERKES ÇOCUK SAYILIR. SUÇA SÜRÜKLENEN ÇOCUKLARDA UZLAŞMA TEKLİFİ ŞÖYLE YAPILMAKTADIR; UZLAŞMA TEKLİFİ BİZZAT UZLAŞTIRMACI TARAFINDAN YERİNE GETİRİLİR. SUÇA SÜRÜKLENEN ÇOCUKLAR VE SUÇ MAĞDURU ÇOCUKLARA İLİŞKİN UZLAŞMA TEKLİFİ YASAL TEMSİLCİLERE YAPILIR. ANCAK UZLAŞMA TEKLİFİNDEN SONRA SUÇA SÜRÜKLENEN ÇOCUKLAR VE SUÇ MAĞDURU ÇOCUKLAR UZLAŞMA GÖRÜŞMELERİNE KATILABİLİR.

SUÇA SÜRÜKLENEN ÇOCUKLAR VE SUÇ MAĞDURU ÇOCUKLARIN UZLAŞMA GÖRÜŞMELERİNE KATILMA ZORUNLULUĞU YOKTUR. ANCAK YASAL TEMSİLCİSİNİN RIZASI ALINMAK SURETİYLE UZLAŞMA GÖRÜŞMELERİNE KATILABİLİRLER.

 UZLAŞMA TEKLİFİNİ KABUL ETMEK, BU KONUYLA İLGİLİ OLARAK KARŞI TARAFLA GÖRÜŞMEK ZORUNDA KALMAK ANLAMINA GELMEZ. KARŞI TARAFLA GÖRÜŞMEK TAMAMEN GÖNÜLLÜLÜK ESASLARINA BAĞLIDIR.

SUÇA SÜRÜKLENEN ÇOCUKLARIN YASAL TEMSİLCİSİ BİZZAT SUÇUN TARAFI OLMADIĞI HALDE UZLAŞMANIN TARAFI VE EDİMİ YERİNE GETİRMEKLE GÖREVLENDİRİLEBİLİR. TARAFLAR SUÇA SÜRÜKLENEN ÇOCUĞUN YASAL TEMSİLCİSİ TARAFINDAN MÜŞTEKİDEN ÖZÜR DİLEMESİ EDİMİNDE ANLAŞABİLİRLER. ANCAK SUÇ MAĞDURU ÇOCUĞUN YASAL TEMSİLCİSİ SADECE SUÇA SÜRÜKLENEN ÇOCUĞUN MAĞDUR ÇOCUK VEYA MÜŞTEKİDEN ÖZÜR DİLEMESİ TALEBİNDE BULUNABİLİR. EĞER SUÇA SÜRÜKLENEN ÇOCUĞUN YASAL TEMSİLCİSİ TARAFINDAN BU ÖNERİ KABUL EDİLMEZSE UZLAŞMA GERÇEKLEŞMEMİŞ OLUR.UZLAŞMA KAPSAMINDAKİ BİR SUÇLA İLGİLİ OLARAK UZLAŞMA TEKLİFİ YAPILMADAN  İDİANAMENİN DÜZENLENMESİ İDDİANAMENİN İADE SEBEPLERİNDENDİR.

---

[1] Roach, s. 257 573 (akt-Çetintürk, Ekrem, Onarıcı Adalet ve Ceza Adalet Sisteminde Uzlaştırma, Adalet Yayınevi,  Ankara 2017,  s. 659).

[2] Çetintürk, s. 662.

[3]Centel, Nur/Zafer, Hamide, Ceza Muhakemesi Hukuku, Beta Yayınları, 11. Bası, İstanbul 2014, s. 477.

[4] Laflin, s. 573 (akt-Çetintürk Ekrem, Onarıcı Adalet ve Ceza Adalet Sisteminde Uzlaştırma, Adalet Yayınevi,  Ankara 2017, s. 101.

[5]Centel, Nur/Zafer, Hamide, Ceza Muhakemesi Hukuku, Beta Yayınları, 11. Bası, İstanbul 2014, s. 477.

[6] Erdem,Mustafa Ruhan/Eser, Ferda/Özşahinli, Pakize Pelin, 100 Soruda Uzlaşma, Seçkin  Yayınevi, Ankara 2015, s. 19.

[7] Sezer, Ahmet, Öğreti ve uygulamada Ceza Usul Hukukunda Uzlaşma. Ankara: Adalet, 2010, s. 52.

[8] Erdem/Eser/Özşahinli, s. 19.

[9] Erdem/Eser/Özşahinli, s. 20.

[10] Gökalp, Özge Tuğçe, Ceza Usul Hukukunda Uzlaşma, Hukuk ve İktisat Araştırmaları Dergisi C: 5, No: 1, 2013, s. 28-29.

1. GENEL OLARAK

Hukuk ve adalet bilinci projesi; hak, hukuk ve adalet kavramlarının öğrenciler tarafından benimsenmesi amacıyla geliştirilmiştir. “Hukuk ve Adalet Bilinci” aracılığıyla  öğrencilerde sorunları ele alma, hukuk bilinci kazanma, özgürlüklerini, haklarını bilme ve haklara eşlik eden sorumlulukları tanıma, haklarını arama konusunda cesaret gösterme, hak arama yolları ile ne zaman ve nasıl harekete geçilmesi gerektiğini öğrenme, hakların hukukla güvence altına alındığını bilme, adalet sistemi ve uygulayıcılarını tanıma ile uzlaşma kültürünü oluşturma konularında duyarlılık geliştirilmesi beklenmektedir. Bununla beraber günlük yaşamda makul olma, diğer bireylerin haklarına saygı gösterme, adil olma, adalete güvenme ve hukukun üstünlüğünü kabul etme gibi olumlu tutumların da geliştirilmesi hedeflenmektedir[1].

Hukuk ve adalet bilinci projesinin temel fikir ve amacı; adalet ve hukuk sitemi içerisinde yaşayan çocukların, öğretmenleri ve ebeveynleri aracılığıyla özel durumlarına uygun bir eğitime tabii tutulmaları sağlanmalıdır. Çocuklara verilen eğitim, onların gelişimlerini en fazla ölçüde sağlayacak düzeyde olmalıdır. Eğitim, çocukların hoşgörüsünü, kendi kültürüne ve farklı kültürlere saygısını, ayrımcılığa karşıtlığını, doğaya saygısını arttıracak biçimde düzenlenir. Çocuğun kendi kültürü, bulunduğu ülkedekinden farklıysa gelişim ve eğitim hakkının her aşamasında buna gereken özen gösterilir.

Çocukların çocuk hakları sözleşmesinden kaynaklanan kendilerine özgü hak ve özgürlükleri bulunmaktadır. Çocukların fiziksel, sosyal, kültürel ve fikirsel ihtiyaçlarını önceleyen bir eğitim ve hukuk politikası geliştirilmelidir. Her durumda çocukların yararlarının gözetilmesi, korunması, hukuk ve adalet sitemlerinin  yıpratıcı süreçlerinden en az zararla  çıkmaları sağlanmalıdır. Modern hukuk ve adalet sistemlerinde, çocukların doğuştan elde ettikleri hak ve özgürlükleri kavrayarak içselleştirip tam olarak hayata geçirilebilmesi için eğitim hizmetlerden hukuk alanına kadar uzanan  hukuk ve adalet eğitimini  ilköğretime  sokan bilimsel ve kurumsal yapıya ihtiyaç duyulmaktadır.

 Bu proje ile çocukların başkalarına saygı ve sorumluluk anlayışları geliştirilerek temel hak ve özgürlüklerinin korunması amaçlanmıştır. Çocuklar için hukuk ve adalet eğitimi ile çocukların haklarının neler olduğu anlatılarak hak ve özgürlüklerin uygulamaya geçilmesi sağlanarak çocukların mutlu olacağı bir yaşam hedeflenmektedir. Bu proje ile hukuk güvenliğinin yaşamsal önemi konusunda çocuklarda bilinçlendirme sağlanarak çocukla için ırk, renk, cinsiyet, yaş, dil, din, milliyet, siyasal veya başka bir fikir, kültürel inanç veya uygulama, mülkiyet, doğum veya aile statüsü, etnik veya toplumsal köken ve özgürlük gibi sebeple ayrımcılık yapılmaksızın, yeryüzündeki herkes için bir yaşam güvencesi amaçlanmaktadır. Çocuklara başkalarının hak ve özgürlüklerinin başladığı noktalarda kendi hak ve özgürlüklerinin demokratik toplumun gereklerine uygun bir şekilde sınırlama getirilmesinin toplumsal barışı ve gelişmeyi sağlayacağı öğretilmelidir.

Çocuklar için hukuk ve adalet bilinci projesinin diğer bir amacı ise çocuk, toplumun geleceğini belirleyen en önemli insan kay­nağı olduğuna göre, insan haklarının yetişkinlik döneminde kul­lanılabilmesi, çocuk haklarının korunup güvence altına alınması ile mümkün olabilir[2]. Bu nedenle hukuk ve adalet bilinci eğitiminin çocukluktan başlayarak yetişkinlik dönemlerinde birey olarak insan haklarına saygılı tutumlar geliştirmelerini sağlamaktır. Hukuk toplumun oksijenidir. Hukuk olmazsa toplum ölür. Hukukun çocuk yaşlarda öğretilerek vicdanlı bireylerin artırılması çağdaş bir demokratik bir toplum olmamızı hızlandıracaktır.

Çocuklara hangi hakları olduğunu, hangi hakları nasıl kullanacakları öğretilerek çocuklarda hukuk ve adalet bilincine  ilişkin  farkındalık yaratmak suretiyle çocukların hem çocukken hem de yetişkinken hak ve sorumluluklarını daha bilinçli bir şekilde   kullanmaları  sağlanmaya çalışılacaktır. Çocuklara  yönelik olarak yolsuzluk, ahlaki çöküntü,  fiziksel ve siber savaş,  çevrenin bozulması, kirlilik,  ötekileştirme, ırkçılık, kökten dincilik ve  ırka dayalı milliyetçilik, teknoloji  bağımlılığı kavramlarının tehlikeleri veya zararları  çocuklara öğretilerek hem çocukluk dönemlerinde hem de yetişkinlik dönemlerinde faydalanabilecekleri  insan hakları ve vicdanlı birey olma bilinci oluşturulup, insan haklarına ve temel özgürlüklere saygının geliştirilmesi hedeflenmektedir.

Ülkemizde yaşayan farklı bakış açıları olan insanları katı ideolojilerle barış içinde yaşatamazsınız. Ancak hak, özgürlük ve hukuk güvenliğini sağlayan evrensel hukuk ilkeleri ile farklı köken, mezhep veya dinden olan insanları barış içinde birlikte yaşatabilirsiniz.  Demokrasilerde birlikte yaşayabilme becerisi kendiliğinden ortaya çıkmaz. Demokratik bir hukuk devletinde birlikte yaşayabilmek için, insanların doğuştan sahip oldukları temel hak ve özgürlükler çocuklara ailede ve okulda öğretilmeli, bu eğitim süreci hayat boyu çeşitli aktivitelerle beslenerek  geliştirilmelidir. Demokratik bir hukuk devletinde çocukların temel hak ve özgürlükleri öğrenmeleri ve içselleştirebilmeleri için en küçük yaşlardan itibaren eğitilmeleri gerekmektedir. Çocuklara, günlük yaşamda karşılaşabilecekleri hak ve sorumluluklarını ilgilendiren sorunların çözümüne katkı sağlayacak davranış biçimleri kazandıracak nitelikte,  geleneksel usullerden farklı bir eğitim ile  toplumsal barışın  oluşturulması  gerekmektedir.

İnsan hakları mücadelesinin temel amacı, yeryüzünde yaşayan herkese saygın bir yaşam güvencesi sağlamaktır. Peki ama bu nasıl sağlanacak? Rahat ve güvenli bir yaşam sürenler için anlam ifade eden şeyler toplumun alt sınırlarında yaşayanlar için hiçbir anlam ifade etmeyebilir. İnsan hakları sorunlarıyla başa çıkabilmenin yollarından birincisi “saygı” sözcüğüdür. Bunun anlamı, her iki tarafın da görüşlerini gerçekten dinlemek ve duymaktır. İkincisi ise “sorumluluktur”. “Sorumluluk”, kendi haklarımı güvence altına almakla, onları sorumluluk bilinciyle, başkalarının kendi haklarından mahrum olmalarına neden olmayacak biçimde kullanmak arasındaki dengeyi bulmaktır[3].

2. HUKUK VE ADALET BİLİNCİ EĞİTİMİ

Çağdaş bir hukuk devletinde hukuk ve adalet bilinci eğitimi şarttır. Zira çocuklar hangi eylemleri nedeniyle nasıl bir cezayla karşılaşacaklarını bilmedikleri bir hukuk düzeninde hukuki güvenlikten yoksun olacaktır. Bu hususta değinilmesi gereken diğer bir nokta ise, hakları ve sorumlulukları düzenleyen kanun metinlerinin açık ve belirgin olmasının yalnızca hukukçular için sağlanmasının kişilerin hukuki güvenliği için yeterli olmayacağı gerçeğidir. Nitekim Anayasa ve yasa hükümlerinin teknik terimlerle veya günlük yaşamda kullanılmayan ifadelerle yani toplumun anlayamayacağı bir şekilde yazılmaları halinde çocuklar kendi özgürlüklerinin sınırlarını ve sorumluluklarını bilemeyecekleri gibi kanunların anlam ve yorumları da idarecilerin, hukukçuların veya kolluk görevlilerinin tekelinde bulunacaktır. Hiç şüphe yok ki böylesi bir durumda kişiler hukuki güvenlik içinde bulunmayacağı gibi bireysel ve toplumsal gelişmeyi de sağlanamayacaktır. Yasaların amacı çocukları cezalandırmak değil, suç olarak öngörülen fiillerin çocuklar tarafından gerçekleştirilmesinin önlenmesini sağlayarak çocukları  eğitmektir. Suçları ve cezaları düzenleyen kanunlardan toplumun haberdar olması vazgeçilmez bir şarttır. Bununla beraber toplumu suçlar ve cezalar hakkında bilgilendirme görevi, siyasetçilerin, eğitimcilerin ve ceza hukukçularının olmalıdır.

Çocukların kendilerine yönelik işlenen suçlara karşı çıkabilmeleri için, haklarını ve özgürlüklerini bilmeleri gerekir. Kendi haklarını ve özgürlüklerini bilen çocuk başkalarının da hak ve özgürlüklerine de saygı duymayı öğrenir. Hukuk ve adalet bilincine sahip olan çocuklar, aile içerisinde, okulda ve yaşamın diğer alanlarında insan hakları ve hukuk güvenliği anlayışlarını geliştirerek, özgür, gelişmiş ve daha az suç işleyen, saygı  ve sorumluluk duyguları gelişmiş bir  toplum yaratabilirler. Hukuk ve adalet bilincine sahip olan çocuklarda özgürlük, demokrasi,  eşitlik, hoşgörü, uzlaşma ve farklılıklara karşı saygı kültürü gelişmiştir.

Çocuklar için hukuk ve adalet bilinci eğitimi, herkes için hukuk güvenliğine dayalı, gelişmiş ve özgür bir insan hakları anlayışı oluşturmaya yönelik bir süreçtir. Bu süreçte öncelikle hak kavramı, insan hakları, hukuk, sivil ve siyasi hakları, ekonomik, sosyal ve kültürel haklar ve uluslararası çocuk hakları sözleşmeleri incelenecektir.

İnsan Hakları mücadelesi hiçbir zaman sona ermez. Birçok yasa ve antlaşma yürürlüğe girmiş olabilir, ama bu yeterli değildir. Bunların uygulamaya da geçirilmesi gerekir. Her zaman için uyanık olmamız gerekir. Önceleri çocukların insan hakları konusu üstüne fazla bir şey konuşmazlardı; aslında, insanların çoğu insan hakları konusunda bizim bugün konuştuğumuz gibi konuşmamaktaydı. O günden bugüne kadar yapılan çalışmalar sonucunda televizyonla, internetin yardımıyla dünyanın neresinde bir insan hakları ihlâli meydana gelse hepimizin haberi oluyor. Ancak, insan hakları ihlalleri devam etmektedir; bu projenin bu kadar önemli olmasının nedeni de budur. Şu anda, bu projeyle kendi haklarınızı ve dünyanın dört bir yanında yaşayan sizin gibi çocukların haklarını savunmak üzere, ilk adımı atmak üzeresiniz[4].

3. HUKUK VE ADALET BİLİNCİ EĞİTİMİNİN AMACI

Çocuklar için hukuk ve adalet bilinci eğitiminin temel amacı,  yaşam hakkını önceleyen, eşitlik, adil yargılanma hakkı, masum sayılma hakkı, özel yaşamın gizliliğine saygı hakkı, düşünceyi ifade özgürlüğü, eğitim özgürlüğü, demokrasi ve barış isteme hakları gibi insan hakları ve özgürlükleri konularında farkındalık yaratmaktır. İnsan hakları, çağdaş, demokratik ve laik bir hukuk  düzenini benimseyen insanların sayılarının hızla  gelişmesi  ile mümkün olabilecektir Çocuk hakları insan haklarının özünü ve temelini oluşturur. Ayrımcılık ve sömürgecilik ile gelişen küreselleşme ile beraber ortaya çıkan, ekonomik ve kültürel sömürü düzeni, ırkçılık, terörizm, siyasete duyarsızlık, milletler veya aynı milletteki insanlar arasındaki gelir dağılımındaki uçurumlar, din ve mezhep savaşları veya siyasetin medyatik hale gelmesi gibi toplumsal ve siyasal gelişmeler, barış ve insan hakları için büyük tehlikeler ve zararlar oluşturmaktadır. Hukuk ve adalet bilinci eğitiminin temelinde insan hakları bulunmaktadır. Anayasalar, sözleşmeler ve yasalar çocuk hakları ve  toplumsal gelişmeye  hizmet ederler.

Çocuklar için hukuk ve adalet bilinci eğitimi sürecinde insan haklarını ve özgürlüklerini öğrenmek gereklidir ancak tek başına yeterli değildir. İnsan haklarını ve özgürlüklerini evrensel kurallarıyla içselleştirerek hayatımızın içine sokarak çifte standart yapmaksızın uygulamak gerekir: İnsan hakları ve özgürlükleri felsefesiyle yaşamak, dünyada ve ülkemizde ırk, cinsiyet, dil, din, mezhep, inanç ve köken ayırımı yapmaksızın herkesin haklarının güvence altında bulunması için çalışmak insan uygarlığını geliştirecektir.

Çocuklar ayrı ayrı kişilikleri olan özel bireyler olup, büyüklerle eşit haklara sahiptir. Çocukları korumak için hem ülkemizde hem de bütün dünyada kabul edilmiş uluslar arası insan hakları sözleşmeleri bulunmaktadır. Bu sözleşmelere göre, çocuklar bu haklara sonradan değil doğdukları andan itibaren sahiptirler. Çocuklar  bu haklara sadece evlerinde değil,  sosyal medyada,  okulda, otobüste, parkta, sinemada, spor  ve oyun alanlarında sahiptirler.

Çocuk haklarının eğitimi, çocuklarını temel haklarının değerinin anlaşılmasına katkıda bulunur. Demokratik kurumları güçlendirir. Çocuklara yönelik olumsuz tavırların değiştirilmesini sağlar. Tehlike altındaki çocuk guruplarına yönelik önyargı ve zarar verici kültürel uygulamalarla savaşma ve bunları ortadan kaldırmaya katkıda bulunur[5]. Toplumda ana babalar, öğretmenler ve işverenler gibi yetişkinlerin de çocukların üzerinde serbestçe tasarruf da bulunabilecekleri nesneler değil, doğdukları andan itibaren yetişkinlerle aynı haklara sahip bireyler, diğer bir ifadeyle, hak özneleri olduğu bilincinin gelişmesini sağlar. Toplumda ana baba ve öğretmenlerin eğitim ve disiplin konularında sınırsız yetkileri olmadığı, olayın dışındaki öğretmen, komşu, akraba gibi kişilerin çocuklara kötü davranmasına seyirci kalmayıp yetkili makamlara başvurmaları bilincini yerleştirir[6]. Çocuk hakları çocukları ayrımcılık, dayak, hakaret, cinsel istismar ve sömürü, zorla çalıştırma gibi kötü muamelelerden korur. Eğer çocukların kurallarla ve kanunlarla ilgili bir sorunu olursa, çocukların kendilerini savunmasına yardımcı olur[7]. Devletin, Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin herkes tarafından öğrenilmesini sağlama yükümlülüğü bulunmaktadır. Çocuğun Sözleşme ve yasalarla tanınan hakları özgürce kullanabilmesi için önce haklarını  öğrenmesi gerekmektedir.  Çocuklar hiçbir şekilde insanlık dışı yöntemlerle ya da aşağılanarak cezalandırılamaz. Bir çocuk suça itilmişse ona uygulanacak ceza yaşına ve gelişimine uygun, onun eğitimini engellemeyecek şekilde olmalıdır.

Suç oranının düşük olması veya hukuk davalarının azlığı haksızlıkları uzlaşma, arabuluculuk vesaire demokratik hak arama yöntemleri ile aşan bir toplumun varlığı, güçlü bir sosyal ve kültürel alt yapı ile yetişmiş yurttaş sayısına bağlıdır. Eğitim çağındaki öğrencilerin şimdinin çocukları yarının yetişkinleri olarak  özgürlük, hak ve sorumluluk bilincine sahip olması, güncel hayatta karşılaşabileceği sorunlara yönelik temel hukuki bilgi ve becerileri edinmeleri ayrı bir önem taşımaktadır. Hukuk bilincinin yüksek olduğu toplumlarda uyuşmazlıkların çıkma olasılığının daha az olması ve anlaşmazlıkların barışçıl yöntemlerle daha kolay çözülmesi nedeniyle; demokrasi, uzlaşı, birlikte yaşama ve farklılıklara saygı kültürünün toplumda yerleşmesi; kısaca demokrasimizin daha da gelişmesi ve hukuk devletimizin güçlenmesi için hukuk ve adalet eğitiminin küçük yaşlardan itibaren verilmesi gerekmektedir. Bunun için öğrencilerin yaşamlarında farklı bakış açılarının geliştirilip tartışılabileceği, barışçıl çözüm ve hak aramanın özendirileceği, aktif vatandaşlığın gereği olan davranış biçimlerinin oluşabileceği ve haklara saygının var olduğu bir eğitim ortamının yaratılması esastır[8].  Hukuk ve adalet bilinci eğitimi alan bir birey, hukuk kurallarına uymasının bir sorumluluk ve ödev olduğunu öğrenir. Bunun sonucunda; başkalarının haklarına saygı duymayı, adaletli olmayı ve insanlara eşit muamelede bulunmayı benimser. Bu bilinç toplumda yaşayan bireylerin huzurlu ve güvenli bir ortamda yaşamasına imkân tanır[9].

---

[1] Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu Hukuk ve Adalet Dersi Öğretim Programı, s.7.

[2] Kaboğlu, İbrahim Ö, Çocuklar ve Anayasa, Tekin Yayınevi, İstanbul 2018, s. 51.

[3]                      Robinson, Mary, Hakların İçin Ayağa Kalk, Önsöz, s. 4.

[4] Robinson, s. 4.

[5] Bkz. Akyüz,  Emine, Çocuk Hukuku, Çocukların Hakları ve Korunması, güncelleştirilmiş 6. Baskı, Pegem Akademi, Ankara 2018, s. 17.

[6] Akyüz, s. 17.

[7] Çocuk Hakları İnsan Haklarıdır”, Mucize Reklamcılık Matbaacılık Tasarım Hizmetleri, Ankara 2013, s. 12.

[8] Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu Hukuk ve Adalet Dersi Öğretim Programı, s.1.

[9]                      Ünal, Fatma/Kılıç, Muharrem/ Topçu, Ersin/ Aydın, Ufuk /Çolak, Kerem/ İnan, Kubilay/ Aydın, Salih/ Demir, Sadi, Hukuk ve Adalet Öğretim Materyali, Çağlayan Matbaası, Devlet Kitapları, Birinci Baskı, İzmir 2018, s. 32.